Dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Źródło: Wikimedia Commons
Setna rocznica pierwszych wyborów parlamentarnych, trzydzieści lat umowy okrągłostołowej i wyborów kontraktowych, setna rocznica urodzin Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, dziewięćdziesiąta rocznica urodzin Anny Walentynowicz, 20. rocznica obecności w NATO – m.in. te polskie rocznice będziemy obchodzić w 2019 r.
Styczeń
20 lat temu, 1 stycznia 1999 r., wszedł w życie nowy podział administracyjny terytorium Rzeczypospolitej Polski. W wyniku reformy utworzono 16 województw oraz 314 powiatów oraz 66 miast na prawach powiatu. Tego samego dnia wprowadzono reformę systemu opieki zdrowotnej.
80 lat temu, 2 stycznia 1939 r., w Drozdowie pod Łomżą zmarł Roman Dmowski, główny ideolog i przywódca polskiego ruchu narodowego, dyplomata, współtwórca niepodległej Polski.
125 lat temu, 8 stycznia 1894 r., w Zduńskiej Woli urodził się Maksymilian Maria Kolbe, franciszkanin, twórca klasztoru w Niepokalanowie, zmarł śmiercią męczeńską w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz.
Półtora wieku temu, 15 stycznia 1869 r., w Krakowie urodził się Stanisław Wyspiański, dramaturg, poeta, malarz, reformator teatru; autor „Wesela”, „Nocy listopadowej”, „Wyzwolenia” i „Warszawianki”.
100 lat temu, 16 stycznia 1919 r., Ignacy Jan Paderewski został powołany na stanowisko Prezydenta Ministrów oraz jednocześnie ministra spraw zewnętrznych i delegata polskiego na konferencję pokojową w Paryżu.
100 lat temu, 26 stycznia 1919 r., odbyły się pierwsze w niepodległej Polsce wybory do Sejmu Ustawodawczego. Tego dnia wyłoniono 291 posłów z dawnego Królestwa Polskiego i części Galicji. W głosowaniu wygrał prawicowy Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych (37 proc. głosów, 109 mandatów).
Luty
75 lat temu, 1 lutego 1944 r., żołnierze oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej w Al. Ujazdowskich w Warszawie wykonali wyrok na gen. Franzu Kutscherze, dowódcy SS i policji Dystryktu Warszawa. Była to jedna z najważniejszych akcji zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego.
30 lat temu, 6 lutego 1989 r., w Warszawie rozpoczęły się obrady okrągłego stołu.
100 lat temu, 10 lutego 1919 r., otwarto pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego. Dziesięć dni później posłowie przyjęli uchwałę o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa. Akt ten nazywany jest Małą Konstytucją.
220 lat temu, 12 lutego 1798 r., w Petersburgu zmarł ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski.
40 lat temu, 15 lutego 1979 r., wybuch gazu w rotundzie PKO w Warszawie spowodował śmierć 49 osób, 110 osób zostało rannych. Była to największa katastrofa w dziejach powojennej Warszawy.
100 lat temu, 16 lutego 1919 r., zgodnie z zapisami rozejmu w Trewirze zakończyły się walki Powstania Wielkopolskiego
160 lat temu, 23 lutego 1859 r., zmarł polski dramatopisarz i poeta Zygmunt Krasiński, jeden z czołowych romantyków, zaliczany do trójcy wieszczów, autor „Irydiona” i Nie-Boskiej komedii”.
Marzec
535 lat temu, 4 marca 1484 r., zmarł królewicz Kazimierz Jagiellończyk, namiestnik królewski w Koronie Królestwa Polskiego; święty Kościoła katolickiego, patron Polski i Litwy.
100 lat temu, 7 marca 1919 r., w potyczce z wojskami ukraińskimi zginął mjr Leopold Lis-Kula, żołnierz Legionów i Wojska Polskiego, uważany za jednego z najzdolniejszych i najodważniejszych polskich oficerów okresu odbudowy państwowości.
10 lat temu, 8 marca 2009 r., zmarł Zbigniew Religa, kardiochirurg, który w 1985 r. przeprowadził pierwszy w Polsce udany przeszczep serca.
20 lat temu, 12 marca 1999 r., Polska stała się członkiem NATO.
225 lat temu, 24 marca 1794 r., Tadeusz Kościuszko złożył uroczystą przysięgę, ogłaszając tym samym akt powstania narodowego, znanego w historii jako Insurekcja Kościuszkowska.
Kwiecień
80 lat temu, 3 kwietnia 1939 r., w wyniku ran odniesionych dzień wcześniej w wyniku samobójczego strzału zmarł Walery Sławek, współtwórca Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej, żołnierz Legionów, członek Komendy Naczelnej Polskiej Organizacji Wojskowej, twórca BBWR, marszałek Sejmu i trzykrotny premier.
30 lat temu, 7 kwietnia 1989 r., Sejm PRL uchwalił tzw. nowelę kwietniową, która była realizacją ustaleń przyjętych dwa dni wcześniej na zakończenie prowadzonych w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie rozmów okrągłego stołu. Nowelizacja konstytucji PRL wprowadzała urząd prezydenta i tworzyła Senat.
100 lat temu, w nocy z 19 na 20 kwietnia 1919 r., pierwsze oddziały Błękitnej Armii przekroczyły tymczasową granicę polsko-niemiecką.
100 lat temu, 21 kwietnia 1919 r., wojska polskie pod dowództwem Józefa Piłsudskiego wyzwoliły Wilno spod okupacji bolszewickiej. Następnego dnia Naczelnik Państwa wydał odezwę: „Do Mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego”, w której deklarował: „Chcę dać Wam możność rozwiązania spraw wewnętrznych, narodowościowych i wyznaniowych, tak jak sami tego sobie życzyć będziecie, bez jakiegokolwiek gwałtu lub ucisku ze strony Polski”.
100 lat temu, 29 kwietnia 1919 r., Sejm Ustawodawczy ogłosił dzień 3 maja świętem narodowym. Było to pierwsze święto narodowe ustanowione po odzyskaniu niepodległości.
Maj
5 maja 1819 r. w Ubielu urodził się Stanisław Moniuszko, kompozytor, dyrygent, autor ok. 268 pieśni, operetek, baletów i oper, m.in. najsłynniejszej polskiej opery „Halka”. W dwusetną rocznicę urodzin Sejm RP ustanowił 2019 r. Rokiem Stanisława Moniuszki. „Jego wielkie opery takie jak +Halka+, +Straszny dwór+ dotykające sedna idiomu polskości – zarówno w warstwie tekstowej, jak i muzycznej – do dziś stanowią inspirację dla wielu artystów, a w czasach jemu współczesnych tworzyły paletę barw, za pomocą której Polacy odmalowywali najpiękniejsze odcienie patriotycznych uczuć i narodowej tożsamości” - czytamy w uchwale.
19 maja 1919 r. w Kielcach urodził się Gustaw Herling-Grudziński, jeden z najwybitniejszych pisarzy polskich XX w. Dla upamiętnienia jego postaci Sejm RP ustanowił Rok Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W uchwale podkreślono, że losy i twórczość autora „Innego świata” stanowią „świadectwo cierpień i czynów człowieka, któremu przyszło przeżyć czasy totalitarnej przemocy i kryzysu wartości”.
100 lat temu, 22 maja 1919 r., wojska ukraińskie zakończyły półroczne oblężenie Lwowa i wycofały się wobec ofensywy Wojska Polskiego.
Czerwiec
30 lat temu, 4 czerwca 1989 r., na podstawie umowy okrągłostołowej odbyły się pierwsze w dziejach PRL częściowo wolne wybory. W wyborach do Senatu kandydaci Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” uzyskali 92 mandaty, strona koalicyjna ani jednego. Z kolei w wyborach do Sejmu „Solidarność” zdobyła 160 ze 161 możliwych do zdobycia miejsc. Kandydaci koalicyjni z 299 przysługujących im mandatów uzyskali zaledwie 3. Dwa tygodnie później odbyła się druga tura wyborów.
40 lat temu, 2 czerwca 1979 r., rozpoczęła się pierwsza pielgrzymka papieża Jana Pawła II do Polski. Odwiedził Warszawę, Gniezno, Częstochowę, Kalwarię Zebrzydowską, Wadowice, Kraków i były niemiecki obóz koncentracyjny Auschwitz. Zdaniem wielu analityków przesłanie tej wizyty przyczyniło się do powstania w następnym roku „Solidarności”.
185 lat temu, 28 czerwca 1834 r., w Paryżu ukazało się pierwsze wydanie poematu Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz”, jednego z najważniejszych dzieł polskiej literatury.
100 lat temu, 28 czerwcu 1919 r., w Wersalu podpisano traktatu ustanawiający nowy porządek polityczny po pierwszej wojnie światowej, m.in. zachodnią granicę RP.
Lipiec
1 lipca 1569 r. na sejmie walnym w Lublinie ustanowiono unię Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, która do historii przeszła jako Unia Lubelska. „Ten pokojowy akt światłej woli politycznej oraz bardzo zaawansowanej myśli traktatowej i prawniczej, zawarty w duchu wzajemnego poszanowania narodów i kultur, dobrego sąsiedztwa i nieagresywnego współistnienia, jest wielkim naszym dziedzictwem i wkładem w historię nowożytnej Europy” – podkreślono w uchwale Senatu RP ustanawiającej rok 2019 Rokiem Unii Lubelskiej w 450-lecie jej zawarcia.
45 lat temu, 6 lipca 1974 r., Polska zajęła trzecie miejsce na Mistrzostwach Świata w Piłce Nożnej w RFN, pokonując Brazylię 1:0. Bramkę zdobył Grzegorz Lato.
30 lat temu, 19 lipca 1989 r., Zgromadzenie Narodowe większością jednego głosu wybrało gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta PRL. Wybór był jednym z głównych elementów realizacji porozumień z Magdalenki i okrągłostołowych. Tego samego dnia w Londynie na urząd prezydenta RP został zaprzysiężony Ryszard Kaczorowski.
75 lat temu, 21 lipca 1944 r., w Moskwie powołano marionetkowy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, którego celem było przejęcie władzy w kontrolowanej przez sowietów Polsce. Dzień później w Moskwie został ogłoszony tzw. Manifest Lipcowy, który w kolejnych dniach był kolportowany na ziemiach polskich na zachód od Bugu kontrolowanych przez Armię Czerwoną.
Sierpień
75 lat temu, 1 sierpnia, o 17:00 wybuchło Powstanie Warszawskie.
155 lat temu, 5 sierpnia 1864 r., na stokach Cytadeli w Warszawie został stracony dyktator Powstania Styczniowego Romuald Traugutt.
15 sierpnia 1919 r. urodziła się Anna Walentynowicz, działaczka Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielka NSZZ „Solidarność”. Jej zwolnienie ze Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. zapoczątkowało strajk, który zakończył się podpisaniem przełomowych porozumień sierpniowych. „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w uznaniu zasług Anny Walentynowicz dla utworzenia wielkiego ruchu +Solidarności+ i odzyskania przez Polskę niepodległości oraz składając hołd Jej niezłomnej postawie, ustanawia rok 2019 Rokiem Anny Walentynowicz” – stwierdzono w uchwale Sejmu RP z 20 lipca 2018 r.
100 lat temu, w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r., wybuchło I Powstanie Śląskie. Seria zrywów polskiej ludności Górnego Śląska i Śląska Opolskiego zadecydowała o przynależności większej części tych ziem do Polski. „Trzy Powstania Śląskie z lat 1919, 1920, 1921 niosą przesłanie dla przyszłych pokoleń. Powstańcza walka o powrót do Polski piastowskiego Górnego Śląska cechowała się wyjątkową konsekwencją i skutecznością. Mimo trwającego kilka wieków oddzielenia regionu od reszty ziem ojczystych i stosowania przez niemiecką administrację polityki germanizacyjnej polskość przetrwała” – podkreślono w uchwale sejmowej ustanawiającej rok 2019 Rokiem Powstań Śląskich.
80 lat temu, 23 sierpnia 1939 r., na Kremlu podpisano tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow, który zawierał tajny protokół dotyczący podziału stref wpływów w Europie pomiędzy Niemcami a ZSRS.
Wrzesień
80 lat temu, 1 września 1939 r., Niemcy zaatakowały Polskę, dając tym samym początek II wojnie światowej.
30 lat temu, 12 września 1989 r., Sejm udzielił wotum zaufania rządowi Tadeusza Mazowieckiego, pierwszemu niekomunistycznemu premierowi w powojennej historii Polski.
80 lat temu, 17 września 1939 r., wypełniając ustalenia paktu Ribbentrop-Mołotow, Związek Sowiecki zaatakował Polskę.
80 lat temu, 18 września 1939 r., na wieść o ataku wojsk sowieckich samobójstwo popełnił polski prozaik, dramaturg, malarz, filozof, teoretyk sztuki Stanisław Ignacy Witkiewicz.
Październik
75 lat temu, 2 października 1944 r., po 63 dniach walki przedstawiciele KG AK płk Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki” i ppłk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram” podpisali w kwaterze SS-Obergruppenfuehrera Ericha von dem Bacha-Zelewskiego w Ożarowie układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie.
90 lat temu, 8 października 1929 r., w Krakowie zmarł Jacek Malczewski, jeden z najwybitniejszych polskich malarzy, twórca „Autoportretu w zbroi”, serii portretów polskich pisarzy i poetów, „Wigilii na Syberii”, „Melancholii”, cyklu „Polonia”.
170 lat temu, 17 października 1849 r., w Paryżu zmarł kompozytor Fryderyk Chopin.
35 lat temu, 19 października 1984 r., funkcjonariusze IV Departamentu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Grzegorz Piotrowski, Waldemar Chmielewski i Leszek Pękala zamordowali ks. Jerzego Popiełuszkę, duszpasterza ludzi pracy, kapelana „Solidarności”. Jego ciało zostało odnalezione 11 dni później w Wiśle pod Włocławkiem.
30 lat temu, 24 października 1989 r., podczas wspinaczki na himalajski ośmiotysięcznik Lhotse zginął najwybitniejszy polski himalaista Jerzy Kukuczka.
Listopad
575 lat temu, 10 listopada 1444 r., w bitwie pod Warną zginął król Władysław III.
80 lat temu, 13 listopada 1939 r., utworzony został Związek Walki Zbrojnej, który jako Armia Krajowa stał się największą podziemną organizacją zbrojną okupowanej Europy.
30 lat temu, 17 listopada 1989 r., w Warszawie zdemontowano pomnik komunistycznego zbrodniarza i twórcy Czeki Feliksa Dzierżyńskiego.
30 lat temu, 18 listopada 1989 r., wyemitowano pierwsze wydanie „Wiadomości”, głównego serwisu informacyjnego Telewizji Polskiej, który zastąpił reżimowy „Dziennik Telewizyjny”.
100 lat temu, 26 listopada 1919 r., urodził się ostatni prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie Ryszard Kaczorowski.
Grudzień
500 lat temu, 11 grudnia 1519 r., rozpoczęła się ostatnia wojna Polski z zakonem krzyżackim, która zakończyła się w 1525 r. tzw. hołdem pruskim.
80 lat temu, między 21 a 23 grudnia 1939 r., został zamordowany prezydent Warszawy Stefan Starzyński.
30 lat temu 29 grudnia 1989 r., Sejm PRL przywrócił nazwę państwa „Rzeczpospolita Polska” oraz godło: orła w koronie według wzoru z 1927 r.
30 lat temu, 31 grudnia 1989 r., prezydent Wojciech Jaruzelski podpisał pakiet ustaw gospodarczych składających się na tzw. plan Balcerowicza, których celem było stworzenie w Polsce systemu gospodarki rynkowej.
Michał Szukała (PAP)
szuk / skp /
