Okładka Memorandum z Wannsee
Publikację poświęconą standardom zarządzania i upamiętniania miejsc pamięci w dawnych niemieckich obozach koncentracyjnych i zagłady tzw. Memorandum z Wannsee, zaprezentowano w 73. rocznicę wyzwolenia obozu Auschwitz.
Memorandum z Wannsee przyjęto podczas spotkania eksperckiego 7 kwietnia 2017 r. w Niemczech, na którym dyskutowano przede wszystkim o szczególnej roli b. niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, jako reprezentatywnego miejsca upamiętnienia dla wszystkich poobozowych miejsc pamięci tego typu poza granicami Polski. Miejscem spotkania zagranicznych ekspertów była historyczna willa w Wannsee, gdzie zapadła polityczna decyzja o zagładzie europejskich Żydów.
W wydanej przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego oraz Muzeum Auschwitz-Birkenau publikacji nt. przyjętych w 2017 r. w Wannsee rekomendacji, obok pełnego tekstu memorandum w językach angielskim, francuskim, polskim i niemieckim, zawarto m.in. przykłady dobrych praktyk upamiętniania stosowanych w Muzeum Auschwitz-Birkeanu, Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy oraz w Sobiborze.
O wadze Memorandum i potrzebie upowszechniania jego zaleceń mówiła podczas sobotniej konferencji prasowej na terenie muzeum Auschwitz-Birkenau wiceminister kultury prof. Magdalena Gawin. Jak akcentowała, ten zbiór zasad ma „znacznie wzmacniać pamięć na temat okrucieństw popełnionych przez nazistowskie Niemcy i cierpień ludności (…) w obozach koncentracyjnych - poprzez wzmocnienie systemu ochrony miejsc pamięci”. Wiceminister przypomniała, że Polska w 1979 r. zgłosiła nazistowski niemiecki obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Jak zaznaczyła, był to wyjątek w historii UNESCO, gdyż utrwalał na liście zabytków nie dowód geniuszu ludzkiego przejawiającego się w postaci wspaniałych architektonicznie budynków, ale materialne świadectwo okrucieństwa sprawców oraz cierpienia ofiar.
Zgodnie z rekomendacjami zawartymi w Memorandum obozy koncentracyjne i ośrodki zagłady poza granicami Polski powinny przyjąć standardy zarządzania polegające na "odwzorowaniu ukształtowanych w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau praktyk wyrażających tak ważne dla UNESCO zasady autentyzmu, zachowania integralności artefaktów i zbiorów archiwalnych oraz współpracy międzynarodowej". Jak wskazała wiceminister Gawin, obecnie istnieją niepokojące zjawiska celowego niszczenia artefaktów, a także rozdawania pamiątek po więźniach ich rodzinom.
Reguły i zasady upamiętnia spisane i jednogłośnie przyjęte przez przedstawicieli najważniejszych organizacji międzynarodowych m.in. Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO, Yad Vashem, Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie czy Międzynarodowe Centrum Studiów dla Poprawy i Rozwoju Metod Konserwacji Dziedzictwa Kultury (ICCROM) dotyczyły także obowiązku rozwijania „działalności edukacyjnej z poszanowaniem prawdy oraz w duchu międzynarodowego dialogu i współpracy”. Ponadto zwrócono uwagę na potrzebę „gromadzenia i zachowywania +in situ+ artefaktów należących do Ofiar (tabliczki identyfikacyjne, buty, walizki etc.) i dokumentacji archiwalnej (dokumenty, zdjęci, filmy, mapy)”.
Uczestnicy spotkania w Wannsee rekomendują, aby na terenie dawnych obozów i ośrodków utworzyć pracownie konserwatorskie, prowadzić badania archeologiczne (pod opieką konserwatorską oraz rabiniczną), a także inne badania dotyczące zarówno ofiar, jak i sprawców. Podczas spotkania w Berlinie ustalono, że na terenie dawnych niemieckich nazistowskich obozów powinny funkcjonować, na wzór Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej, eksperckie ciała doradcze i opiniujące.
Zgodnie z ustaleniami z Wannsee obowiązkiem powinno być „zamieszczanie na ekspozycjach stałych, w materiałach informacyjnych oraz na stronach internetowych czytelnej informacji o przynależności narodowościowej i państwowej Ofiar”.
„Uznanie wymienionych praktyk Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau za uniwersalne w pełni odzwierciedla symboliczną rangę tego miejca podkreśloną poprzez wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest też warunkiem zachowania pamięci, która powinna być przestrogą i lekcją dla przyszłych pokoleń” – zapisano w Memorandum z Wannsee.
27 stycznia obchodzony jest na świecie jako Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu.(PAP)
autor: Mateusz Babak
mtb/ szf/ jbp/
