Pomnik Henryka Sławika i Jozsefa Antalla Seniora w Budapeszcie. Fot. PAP/MTI/EPA/Tibor Illyes
Pomnik ławeczkę poświęconą Polakowi Henrykowi Sławikowi i Węgrowi Jozsefowi Antallowi seniorowi odsłonili w poniedziałek w Budapeszcie marszałek Sejmu Marek Kuchciński i szef parlamentu Węgier Laszlo Koever.
Kuchciński podkreślił podczas uroczystości, że odsłonięty pomnik to "miejsce symbol integrujące ludzi, pokazujące, dla jakich wartości oddawali życie". Sławik i Antall uznawani są za bohaterów Polski, Węgier i Izraela - podczas II wojny światowej wspólnie uratowali co najmniej 5 tys. polskich Żydów.
Jak zaznaczył marszałek, obaj bohaterowie przez długie lata byli w swoich ojczyznach zapomniani z powodu wartości, którym służyli. "To był patriotyzm, szlachetność, umiłowanie wolności i przekonanie, że każdy człowiek jest wartością ze względu na swoją godność, i odwaga, której niczym nigdy nie można zastąpić" – powiedział.
"Możemy powiedzieć śmiało, że stali oni za wartościami, które są fundamentem ludzkości, a nie tylko przyjaźni polsko-węgierskiej" – podkreślił Kuchciński, oceniając, że Budapeszt to miejsce, "które kumuluje te wszystkie wartości, za jakie oddali życie".
W uroczystości, podczas której poświęcono pomnik i złożono pod nim wieńce, wzięli także udział m.in. ambasador Polski Jerzy Snopek, były ambasador Grzegorz Łubczyk, który był inicjatorem powstania pomnika, a także burmistrz Budapesztu Istvan Tarlos i dyrektor Muzeum Historii Polski Robert Kostro. Ławeczka stanęła na placu Gyoergya Goldmanna nad Dunajem. Licznie obecnie byli także przedstawiciele węgierskiej Polonii.
Marszałek Sejmu Marek Kuchciński podkreślił podczas uroczystości, że odsłonięty pomnik to "miejsce symbol integrujące ludzi, pokazujące, dla jakich wartości oddawali życie". Sławik i Antall uznawani są za bohaterów Polski, Węgier i Izraela - podczas II wojny światowej wspólnie uratowali co najmniej 5 tys. polskich Żydów.
Bliźniaczą ławeczkę odsłonięto w Warszawie w listopadzie.
Sławik to powstaniec śląski, działacz społeczny, samorządowy i polityczny, wieloletni redaktor naczelny "Gazety Robotniczej", jeden z ponad 120 tys. polskich uchodźców wojennych, których we wrześniu 1939 roku przyjęły Węgry. Jako prezes Komitetu Obywatelskiego do Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech (1939-1944) został pełnomocnikiem na Węgry ministra pracy Rządu RP na Wychodźstwie.
Dzięki pomocy Jozsefa Antalla seniora i polskich księży Sławik uratował - według Yad Vashem - ok. 5 tysięcy polskich Żydów uchodźców. "Sprawiedliwy wśród narodów świata" (1990), pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (2004) i Orderem Orła Białego (2010). Aresztowany przez gestapo (1944), bity i katowany nie zdradził swego węgierskiego przyjaciela, dzięki czemu Antall przeżył. Sławik zmarł 23 sierpnia 1944 roku w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Mauthausen.
Antall (1896-1974) jesienią 1939 roku został pełnomocnikiem rządu Królestwa Węgier ds. Uchodźców Wojennych. Podczas wizytacji zgrupowań uchodźczych poznał Sławika, któremu zaproponował utworzenie polskiego przedstawicielstwa. Szczególną troską otoczył kilka tysięcy polskich dzieci i młodzież, tworząc dla nich szkoły, w tym liceum i gimnazjum w Balatonboglar.
Sławik i Antall wspólnie pomagali żydowskim dzieciom. Przy współpracy kilku uchodźców żydowskich zorganizowali dla nich sierociniec w miasteczku Vac, na północy Węgier. Działało tam przedszkole i szkoła, w których realizowano polski program nauczania. Jednocześnie jednak nie pozbawiano dzieci ich tożsamości - po oficjalnym udziale w mszy świętej, potajemnie uczono je hebrajskiego i objaśniano Stary Testament.
Antall uhonorowany został wieloma zagranicznymi odznaczeniami, w tym polskimi, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1948) i pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP (2010). Również pośmiertnie "Sprawiedliwy wśród narodów świata".
Z Budapesztu Małgorzata Wyrzykowska (PAP)
mw/ ulb/ ap/ je/
