Opinia resortu kultury dotycząca zgłoszenia wniosku ws. wpisu Barbórki, czyli obchodzonego 4 grudnia tradycyjnego święta górników, na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO, jest pozytywna - zadeklarowała we wtorek wiceminister kultury Magdalena Gawin.
Gawin odpowiadała we wtorek na dezyderat sejmowej komisji ds. energii i Skarbu Państwa ws. wpisania Barbórki na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
Barbórka została 10 lipca br. wpisana na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Inicjatorzy wpisu sygnalizowali wówczas, że to pierwszy etap starań o nobilitację górniczego święta i uznania go za cenny element niematerialnego dziedzictwa; wyrażali nadzieję, że docelowo Barbórka trafi też na międzynarodową listę UNESCO.
Krajową listę niematerialnego dziedzictwa prowadzi minister kultury i dziedzictwa narodowego we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Rejestr pod tą nazwą, tworzony według zasad przyjętych w związku z Konwencją UNESCO, powstaje w Polsce od 2014 r.
Krajowa lista jest spisem przejawów żywego dziedzictwa niematerialnego z terenu Polski i ma charakter informacyjny. Obecnie zawiera 32 pozycje; obecność na niej m.in. otwiera możliwość starań o wpis na listę UNESCO.
Koordynatorem starań o umieszczenie Barbórki na krajowej liście było Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. Depozytariusze - czyli ci, którzy Barbórkę celebrują, świętują i pielęgnują - podpisali wniosek o wpisanie zwyczaju na listę dziedzictwa krajowego 21 kwietnia br. Decyzję o wpisie dokonanym 10 lipca odebrali 22 października.
Jak wyjaśniała na wtorkowym posiedzeniu sejmowej komisji wiceminister Gawin, depozytariusze, którzy zamierzają zgłosić dany element na listę UNESCO, muszą wyrazić pisemną wolę takiej decyzji. Oświadczenia te są analizowane przez radę ds. niematerialnego dziedzictwa kulturowego przy ministrze kultury.
Rekomendacja rady jest przekazywana ministrowi; po jego akceptacji depozytariusze rozpoczynają prace nad wnioskiem UNESCO w językach polskim i angielskim lub francuskim. Obowiązkowymi załącznikami są 10-minutowy film w języku angielskim lub francuskim oraz 10 zdjęć. Istotnym elementem procesu jest zgoda depozytariuszy oraz stały ich udział w pracach i konsultacjach.
Dany wniosek, jeden w danym roku, jest składany przez państwo, stronę Konwencji UNESCO z 2003 r. ws. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, do 31 marca w danym roku. Za konsultacje i udzielanie odpowiedzi w tym procesie odpowiada m.in. departament ochrony zabytków w ministerstwie kultury.
„Teraz inicjatywa jest dalej po stronie depozytariuszy. Jeśli chodzi o moją opinię, zwyczaje Barbórki są bardzo ciekawe, interesujące; są bardzo żywe, są częścią tożsamości mieszkańców Śląska. Nasza opinia, ministerstwa kultury, jest tu jak najbardziej pozytywna” - zapewniła sejmową komisję wiceminister Gawin.
We wniosku o wpis Barbórki na krajową listę akcentowano, że uroczystość świętej Barbary, patronki górników, od ponad 160 lat społeczność górnicza Górnego Śląska celebruje jako wydarzenie religijne, zawodowe i rodzinne.
Chociaż Barbórka przypada 4 grudnia - w górnictwie to dzień wolny od pracy - wielość towarzyszących imprez sprawia, że świętowana jest od połowy listopada do połowy grudnia. Obchody są częścią szerszego zjawiska - kultu św. Barbary wśród górników. Jednym z jego przejawów są ołtarze z obrazami i figurami św. Barbary umieszczane w kopalniach węgla.
Częścią barbórkowych obchodów są koncerty i przemarsze górniczych orkiestr, okolicznościowe nabożeństwa i msze, modlitwy i składanie kwiatów przed ołtarzami św. Barbary, uroczyste przejścia do kościołów, ceremonie honorowania jubileuszy zawodowych i akademie zakładowe, obiady jubilackie, biesiady i uroczystości rodzinne.
Po 1948 r. Barbórka - jako Dzień Górnika - uzyskała status święta branżowego pracowników przemysłu wydobywczego, w tym kopalin innych niż węgiel kamienny. Dzięki temu zyskała na popularności także poza Śląskiem.
Deklarowana we wniosku o wpis na listę krajową ochrona niematerialnego dziedzictwa, jakim jest świętowanie Barbórki, zakłada gromadzenie dokumentacji obchodów (źródła archiwalne, materiały ikonograficzne, historia mówiona), prowadzenie badań naukowych oraz wykorzystanie ich efektów m.in. do edukacji i popularyzacji tego święta. Założono też m.in. szeroką akcję informacyjno-edukacyjną na rzecz zachowania barbórkowych tradycji.
Na podstawie Konwencji UNESCO z 2003 r. tworzone są dwie listy międzynarodowe i rejestr dobrych praktyk: Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, Lista elementów dziedzictwa wymagającego pilnej ochrony i Rejestr dobrych praktyk w zakresie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Decyzje o wpisie elementów dziedzictwa podejmuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego na dorocznych sesjach.(PAP)
autor: Mateusz Babak
mtb/ mab/ kon/ agz/
