Powstanie wielkopolskie sprzed 103 lat splata się z wydarzeniami na Górnym Śląsku, gdzie kilka miesięcy później także rozpoczęła się walka o kształt granic odradzającej się Polski – mówili uczestnicy otwarcia w Katowicach wystawy „Powstanie Wielkopolskie 1918–1919”.
Przez najbliższy miesiąc ekspozycję, przygotowaną przez poznański oddział Instytutu Pamięci Narodowej, będzie można oglądać przed Gmachem Sejmu Śląskiego.
W poniedziałek po raz pierwszy obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego - ustanowiony świętem państwowym przez Sejm w październiku 2021 r. Inicjatorem ustawy w tej sprawie był prezydent Andrzej Duda. Aby uczcić nowe święto i oddać hołd uczestnikom bohaterskiego zrywu, IPN wraz z wojewodami zaplanowali prezentację przypominającej o tamtych wydarzeniach wystawy w całej Polsce. W poniedziałek zawitała do Katowic.
Dyrektor katowickiego oddziału IPN Andrzej Sznajder, który w skrócie opowiedział o przebiegu powstania wielkopolskiego, przypomniał, że ten zryw przesądził o przyłączeniu do odradzającej się Rzeczypospolitej Wielkopolski, wcześniej stanowiącej Prowincję Poznańską państwa niemieckiego.
„Ta niezwykła historia to jeden z rozdziałów walki Polaków o kształt granic Rzeczypospolitej. Ona się wiąże oczywiście i splata z historią naszego regionu, bo już w następnych miesiącach (...) toczyły się walki o przynależność Górnego Śląska do Polski” - powiedział Sznajder.
„Wystawa pokazuje, że mieszkańcy woj. śląskiego pamiętają o bohaterskich obywatelach Wielkopolski. To 52 dni wielkiego obywatelskiego zrywu o wolność (...). Cześć i chwała bohaterom powstania wielkopolskiego” - dodał wicewojewoda śląski Jan Chrząszcz.
Na planszach wystawy przygotowanej przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu przedstawiono najważniejsze zagadnienia związane z powstaniem wielkopolskim: jego genezę, wybuch, a także przebieg, od strony militarnej i dyplomatycznej. Wystawa podejmuje też próbę bilansu powstania i wkładu Wielkopolan w walki o granice całej II Rzeczypospolitej.
Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu. Bezpośrednią jego przyczyną była wizyta w tym mieście Ignacego Jana Paderewskiego. Jego przyjazd 26 grudnia był okazją do zorganizowania manifestacji patriotycznej. Następnego dnia Polacy gromadzili się pod budynkiem Hotelu Bazar. Niemcy zorganizowali kontrpochód, a jego uczestnicy zniszczyli po drodze siedzibę Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej - legalnej polskiej władzy państwowej, uznanej przez Polski Sejm Dzielnicowy.
Początkowo Naczelna Rada Ludowa prowadziła z Niemcami rozmowy o zachowaniu spokoju. Ostatecznie jednak nominowała na tymczasowego dowódcę powstania Stanisława Taczaka. W pierwszym okresie walk powstańczych, do końca roku, Polakom udało się zdobyć większą część Poznania. Ostatecznie miasto zostało wyzwolone 6 stycznia 1919 r., kiedy to przejęto lotnisko Ławica. W polskie ręce wpadło kilkaset samolotów. Do połowy stycznia wyzwolono większą część Wielkopolski. Pod koniec stycznia Niemcy rozpoczęli ofensywę na froncie północnym, a w połowie lutego przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, co miało świadczyć o planach ofensywnych przeciwko Wielkopolsce.
Powstańcom wielkopolskim w sukurs na czas przyszli alianci zachodni, którzy w lutym 1919 r. wymusili na władzach niemieckich powstrzymanie się od podejmowania działań ofensywnych przeciw powstańcom. Wyznaczono wówczas linię demarkacyjną, która rozdzieliła jednostki polskie i niemieckie. Zdobycze powstańców potwierdził rozejm w Trewirze podpisany między Niemcami a państwami Ententy 16 lutego. W myśl jego ustaleń front wielkopolski został uznany za front walki państw sprzymierzonych. Ostateczne zwycięstwo przypieczętował podpisany 28 czerwca 1919 r. traktat wersalski, w którego wyniku do Polski powróciła - z wyjątkiem skrawków - prawie cała Wielkopolska.
W woj. śląskim w kolejnych latach 2019-2022 r. trwają obchody 100. rocznicy kolejnych trzech powstań śląskich, a także plebiscytu w 1921 r. oraz przyłączenia w 1922 r. znacznej części Górnego Śląska do II Rzeczypospolitej.(PAP)
autor: Krzysztof Konopka
kon/ mtb/ dki/
