Gmach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i kawiarni Bałtyk. Gdynia. 1923-1939. Fot. NAC
Układ urbanistyczny ukształtowanego w dwudziestoleciu międzywojennym śródmieścia Gdyni został uznany rozporządzeniem prezydenta RP Bronisław Komorowski za Pomnik Historii. Wpis obejmuje obszar około 88 hektarów położnych między Dworcem Głównym PKP a morzem.
Na listę Pomników Historii wpisywane są najważniejsze zabytki Polski o szczególnej wartości dla kultury. Spis ten funkcjonuje od 1994 r. Śródmieście Gdyni jest 60. pozycją umieszczoną na liście.
W opublikowanym 16 marca br. rozporządzeniu prezydenta RP napisano, że centrum Gdyni uznano za Pomnik Historii ze względu na „wartości historyczne, artystyczne i naukowe, materialne i niematerialne, unikatowego układu urbanistycznego powstałego na styku miasta z morzem”. Dodano też, że układ ten jest „wybitnym osiągnięciem polskiego modernizmu, a ze względu na jego szczególną rolę w rozwoju kraju i budowie polskiej tożsamości po odzyskaniu niepodległości, uchodzi za symbol II Rzeczypospolitej”.
W czwartek na konferencji prasowej przedstawiciele gdyńskiego magistratu poinformowali, że obszar objęty wpisem liczy ok. 88 hektarów. Teren ten ma kształt nieregularnego krzyża, którego poprzeczne ramię sięga od Dworca Głównego PKP po Skwer Kościuszki i obejmuje pas biegnący wzdłuż ulic 10 Lutego i Starowiejskiej. Z kolei pionowa oś obejmuje pas ciągnący się po obu stronach ulicy Świętojańskiej.
W rozporządzeniu prezydenta RP napisano, że centrum Gdyni uznano za Pomnik Historii ze względu na „wartości historyczne, artystyczne i naukowe, materialne i niematerialne, unikatowego układu urbanistycznego powstałego na styku miasta z morzem”. Dodano też, że układ ten jest „wybitnym osiągnięciem polskiego modernizmu, a ze względu na jego szczególną rolę w rozwoju kraju i budowie polskiej tożsamości po odzyskaniu niepodległości, uchodzi za symbol II RP”.
Jak powiedział PAP gdyński konserwator zabytków Robert Hirsch, na wspomnianym obszarze znajduje się ponad 20 budynków, które zostały odrębnymi wpisami umieszczone na liście zabytków. „Są wśród nich zarówno budynki mieszkalne, jak i budynki użyteczności publicznej, w tym dworzec czy sąd. Większość z tych obiektów, to budynki modernistyczne, ale są wśród nich także obiekty – jak choćby Domek Abrahama czy dom wójta Radtkego, które powstały w czasie, gdy Gdynia nie była jeszcze miastem” – powiedział PAP Hirsch.
Wiceprezydent Gdyni Marek Stępa poinformował, że centrum Gdyni jest najmłodszym „zespołem miejskim” uznanym za Pomnik Historii.
Stępa przypomniał, że starania o wpisanie układu urbanistycznego gdyńskiego śródmieścia na listę Pomników Historii trwały od 2005 r. Wyjaśnił, że pierwszym krokiem było wpisanie w 2007 r. tego obszaru do wojewódzkiego rejestru zabytków. W 2012 r. złożony został wniosek do Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie. Hirsch przyznał, że gdy w 2013 r. NID przysłał swoją komisję, ta z rezerwą podchodziła do celowości wniosku, jednak w miarę poznawania gdyńskiego centrum zmieniała nastawienie i wydała pozytywną rekomendację.
Hirsch powiedział PAP, że uznanie układu urbanistycznego Centrum Gdyni za Pomnik Historii nie wiąże się z dodatkowymi narzędziami służącymi ochronie zabytkowej przestrzeni. „Tą daje już wpis do rejestru zabytków. Pomnik Historii to tytuł prestiżowy, coś w rodzaju nadania tytułu szlacheckiego” – powiedział PAP Hirsch. Wiceprezydent Stępa dodał, że z doświadczeń gospodarzy obiektów wcześniej uhonorowanych wyróżnieniem wynika, że tytuł Pomnik Historii wpływa na ożywienie turystyki.
Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Prezydent w rozporządzeniu może uznać za Pomnik Historii m.in. obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne oraz obiekty budownictwa obronnego, o szczególnej wartości dla kultury. Określa też w rozporządzeniu jego granice. Wniosek do prezydenta o wpisanie obiektu na listę Pomników Historii składa minister kultury i dziedzictwa narodowego po uzyskaniu opinii Rady Ochrony Zabytków.
Przed Gdynią to wyróżnienie nadano 59 zabytkom. Do tego elitarnego grona należą m.in. zespół klasztorny na Jasnej Górze, pole bitwy pod Grunwaldem, Kanał Elbląski oraz historyczne zespoły Krakowa i Warszawy.
23 września 1922 r. Sejm uchwalił ustawę "o budowie portu przy Gdyni na Pomorzu jako portu użyteczności publicznej". Już w momencie przyjęcia ustawy w pobliżu wioski Gdynia trwały pierwsze prace budowlane finansowane przez państwo. Po nadaniu Gdyni praw miejskich, w kilkanaście lat ze wsi rybackiej przekształciła się ona w miasto zamieszkane przez 127 tys. ludzi (w 1939 r.). Wiele obiektów powstałych w tworzącym się mieście zbudowano w popularnym w okresie międzywojennym stylu modernistycznym.(PAP)
aks/ mhr/
