Bazylika Prymasowska w Gnieźnie. Fot. PAP/J. Kaczmarczyk
Obchody jubileuszu 600-lecia prymasostwa w Polsce rozpoczną się w ten weekend w Gnieźnie (Wielkopolskie). W wydarzeniach zbiegających się z uroczystościami ku czci św. Wojciecha, głównego patrona Polski, wezmą udział prymasi z całej Europy.
W sobotę w Gnieźnie otwarta zostanie wystawa "Primas Poloniae - 600 lat stolicy prymasowskiej w Gnieźnie". Centralnym elementem obchodów będzie niedzielna suma odpustowa w gnieźnieńskiej katedrze pod przewodnictwem prymasa Polski abp. Wojciecha Polaka.
Tytuł prymasa Polski przysługuje arcybiskupom gnieźnieńskim. Pierwszy prymas Polski, metropolita gnieźnieński Mikołaj Trąba, sprawował funkcję w latach 1417-1422. Od 2014 roku prymasem jest abp Polak.
W przeszłości prymasi byli koronatorami królów polskich, najważniejszymi, po królu, osobami w państwie, sprawowali funkcję interrexa, uważani byli też za zwierzchników całego Kościoła polskiego. Obecnie godność prymasa ma charakter honorowy, bez uprawnień jurysdykcyjnych. Według statutu Konferencji Episkopatu Polski prymas zachowuje pierwszeństwo wśród biskupów, jest członkiem Rady Stałej KEP i obok kardynałów kierujących diecezjami jest jedynym niewybieralnym członkiem tego gremium.
Zaplanowane na sobotę i niedzielę w Gnieźnie wydarzenia będą inauguracją trwających rok obchodów jubileuszu 600-lecia prymasostwa w Polsce. Swój udział w trakcie uroczystości zapowiedzieli prymasi z Europy; spodziewani są m.in. prymas Czech kard. Dominik Duka, arcybiskup Salzburga Franz Lackner, noszący tytuł prymasa Germanii arcybiskup Toledo i prymas Hiszpanii Braulio Rodriguez Plaza, metropolita Lyonu kard. Philippe Barbarin, który nosi tytuł prymasa Galii, oraz przedstawiciele prymasa Anglii, Irlandii i Belgii.
W liście z okazji jubileuszu, opublikowanym na stronie internetowej prymasa Polski, metropolita gnieźnieński abp Polak przypomniał, że w ciągu minionych wieków prymasi odegrali "niebagatelną rolę w dziejach Kościoła w Polsce, naszej ojczyzny i narodu". Podkreślił też, że początki Kościoła katolickiego w Polsce i początki polskiej państwowości "są niezaprzeczalnie związane z Gnieznem".
Zaplanowane na sobotę i niedzielę w Gnieźnie wydarzenia będą inauguracją trwających rok obchodów jubileuszu 600-lecia prymasostwa w Polsce. Swój udział w trakcie uroczystości zapowiedzieli prymasi z Europy; spodziewani są m.in. prymas Czech kard. Dominik Duka, arcybiskup Salzburga Franz Lackner, noszący tytuł prymasa Germanii arcybiskup Toledo i prymas Hiszpanii Braulio Rodriguez Plaza, metropolita Lyonu kard. Philippe Barbarin, który nosi tytuł prymasa Galii, oraz przedstawiciele prymasa Anglii, Irlandii i Belgii.
"Arcybiskupi gnieźnieńscy jako metropolici od początku byli uważani za zwierzchników całego Kościoła w Polsce i najwyższych dostojników kościelnych. Nazywano ich niekiedy arcybiskupami papieskimi. Po powstaniu drugiej na ziemiach polskich archidiecezji (...) zaistniała konieczność rozwiązania kwestii pierwszeństwa hierarchicznego w polskim Kościele. Dokonano tego poprzez prymasostwo" - napisał abp Polak.
W sobotę w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej prymas Polski otworzy wystawę "Primas Poloniae - 600-lecie stolicy prymasowskiej w Gnieźnie". Składają się na nią unikatowe eksponaty, w tym jeden z najcenniejszych rękopisów średniowiecznych - Złoty Kodeks Gnieźnieński z XI w., używany w czasie obrzędów koronacyjnych.
Na wystawie będzie można zobaczyć także oryginalne dokumenty m.in. papieża Benedykta XIV, który nadawał przywilej purpury kardynalskiej polskim prymasom oraz dokument króla Kazimierza Jagiellończyka, w którym zastrzegał prawo koronacji polskich królów arcybiskupowi gnieźnieńskiemu.
W niedzielę o godz. 10. rozpocznie się uroczysta msza św. odpustowa w gnieźnieńskiej katedrze pod przewodnictwem abp. Polaka, podczas której homilię wygłosi prymas Czech. Niedzielne uroczystości zakończą nieszpory w Bazylice Prymasowskiej.
Uroczystości jubileuszowe z okazji 600-lecia prymasostwa będą trwać w Gnieźnie przez cały rok, do kolejnego odpustu ku czci św. Wojciecha. Zaplanowano liczne wydarzenia o charakterze religijnym, kulturalnym i naukowym.
Od 26 kwietnia do 12 czerwca na skwerze przed pomnikiem św. Wojciecha będzie można zobaczyć wystawę "Prymasi Polski", prezentującą wizerunki i opisy wybranych prymasów. 24 maja zaplanowano edukacyjną grę miejską "Pierwszy między równymi", prezentującą sylwetkę oraz dorobek prymasa Wyszyńskiego.
W Kościele katolickim tytuł prymasa związany jest z niektórymi stolicami biskupimi i ich historyczną rolą. W Polsce tytuł ten przysługuje arcybiskupom gnieźnieńskim. Zasadę pierwszeństwa metropolity gnieźnieńskiego wprowadzono po tym, gdy obok powołanej w 999 roku i rozrastającej się w kolejnych wiekach o następne diecezje metropolii gnieźnieńskiej, w XIV w., w granicach państwa polskiego powstała druga metropolia z siedzibą w Haliczu, a później we Lwowie. Właściwe ustanowienie godności prymasowskiej dla całego Kościoła polskiego nastąpiło przy poparciu króla Władysława Jagiełły podczas soboru w Konstancji (1414-1418). Tytuł ten otrzymał metropolita gnieźnieński Mikołaj Trąba.
Po śmierci ostatniego z Jagiellonów, króla Zygmunta Augusta, na sejmie w 1572 roku przyznano prymasom Polski urząd interrexa. Prymas po śmierci króla przejmował najwyższą władzę w państwie, załatwiał sprawy bieżące państwa, przyjmował zagraniczne poselstwa. Wyznaczał też miejsce i czas wyboru króla, nominował króla, odbierał od niego przysięgę i koronował go.
Po I rozbiorze król pruski zakazał używać tytułu prymasa Polski, uznając go za symbol polskości. Państwa zaborcze dążyły do zredukowania, a nawet zniesienia godności prymasowskiej arcybiskupów gnieźnieńskich. Nie powiodło się to dzięki zdecydowanemu sprzeciwowi Rzymu. W kompromisowym porozumieniu papież Pius VII w roku 1821 wyniósł Poznań do godności arcybiskupstwa i połączył go unią personalną z Gnieznem.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, tytułu prymasa używało dwóch arcybiskupów: metropolita gnieźnieński Edmund Dalbor i arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski. W 1925 roku Stolica Apostolska zniosła jurysdykcję prymasowską wobec innych polskich diecezji, zachowując tytuł prymasa dla arcybiskupa gnieźnieńskiego.
Umocnieniu pozycji prymasa Polski sprzyjała sytuacja jaka nastąpiła bezpośrednio po II wojnie światowej; wówczas kard. August Hlond uzyskał tymczasowo od Piusa XII nadzwyczajne uprawnienia w zakresie jurysdykcji.
W sposób szczególny w polskiej historii zapisał się mianowany na prymasa w 1948 roku biskup lubelski Stefan Wyszyński, nazywany Prymasem Tysiąclecia. Po jego śmierci w 1981 roku, arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim i warszawskim oraz prymasem Polski został mianowany abp Józef Glemp. Objął on również przewodnictwo Konferencji Episkopatu Polski.
W 2006 roku papież Benedykt XVI, podtrzymując tradycję, która łączy prymasostwo z Gnieznem jako kolebką naszego państwa, pierwszą metropolią Kościoła katolickiego w Polsce oraz miejscem przechowywania relikwii św. Wojciecha, podjął decyzję, że tytuł prymasa Polski zostanie na stałe związany z urzędującym arcybiskupem gnieźnieńskim.
W 2009 roku prymasem został abp Henryk Muszyński, po nim, w 2010 roku b. nuncjusz apostolski w Polsce abp Józef Kowalczyk, zaś od 2014 roku funkcję tę sprawuje abp Wojciech Polak. (PAP)
rpo/ ajw/
