Od piątku w Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu oglądać można wystawę „Nie zmarnujcie Niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej. Silva rerum”. To szesnasta, ostatnia wystawa w kraju prezentująca srebra FON.
Fundusz Obrony Narodowej został utworzony dekretem prezydenta RP w 1936 r. Miał za zadanie pozyskać drogą składki społecznej dodatkowe pieniądze na dozbrojenie armii w obliczu zagrożenia państwa polskiego przez hitlerowskie Niemcy. We wrześniu 1939 r. niewykorzystane dary rzeczowe wywieziono za granicę. Złoto i srebro zostało podzielone. Srebro wróciło do Polski w 1976 r.
W styczniu tego roku Skarb Państwa przekazał Muzeum Narodowemu w Poznaniu kilkanaście tysięcy obiektów pochodzących z FON. W czerwcu Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zainaugurowało projekt "Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej". Jego celem było przypomnienie historii FON dzięki prezentowaniu w muzeach i instytucjach kultury w całej Polsce zebranych przed wojną obiektów. Koordynatorem projektu jest Muzeum Narodowe w Poznaniu.
"Dla każdej uczestniczącej placówki przygotowano zestaw obiektów o tematyce i w liczbie z nią uzgodnionej, udostępniono materiały archiwalne dotyczące zbiórki oraz fundowania przez lokalne społeczności, korporacje czy zakłady pracy konkretnego sprzętu wojskowego. Ponadto częścią projektu jest wydawnictwo albumowe, w którym znajdują się teksty o historii FON i charakteryzujące zasób, w tym krótkie charakterystyki najcenniejszych obiektów lub grup obiektów" – poinformowało Muzeum Narodowe w Poznaniu.
Wystawa w Poznaniu opatrzona hasłem "Silva rerum" potrwa do połowy marca 2024 r.
"To prezentacja bogactwa i różnorodności przedmiotów składających się na srebrny skarb FON. Tytułowy "las rzeczy" tworzą artystyczne i użytkowe przedmioty ze srebra, które tylko zrządzeniem historii przetrwały do naszych czasów – miały wszak być przetopione – by opowiedzieć o brutalnie przerwanej epoce i ludziach. W pierwszej sali chaotycznie wysypane zniszczone zegarki, biżuteria i obrączki – bardzo osobiste pamiątki złożone dla dozbrojenia armii - skłaniają do refleksji nad zatrzymanym 1 września 1939 r. czasem i nad dramatycznymi ludzkimi emocjami tych dni" – przekazali autorzy wystawy.
W kolejnej sali zapoznać się można z różnorodnością skarbu sreber FON.
"Grupy obiektów tworzą kompozycje pozwalające przyjrzeć się z bliska, z jakimi przedmiotami byli się gotowi rozstać obywatele II Rzeczypospolitej, by wzmocnić potencjał militarny armii, jak ogromna była ich ofiarność i gotowość do poświęcenia" – podało muzeum.
Fundusz Obrony Narodowej utworzono w celu pozyskania dodatkowych pieniędzy na dozbrojenie armii w obliczu zagrożenia ze strony hitlerowskich Niemiec. Gromadził on m.in. środki ze składki społecznej, na którą się złożyły dary i zapisy osób prywatnych oraz instytucji społecznych, politycznych, kulturalnych i gospodarczych. Polacy ofiarnie zasilili go w postaci gotówkowej i rzeczowej – nieruchomościami, kosztownościami, a nawet zbożem i zwierzętami rzeźnymi.
Po niemieckiej napaści na Polskę we wrześniu 1939 r. niewykorzystane dary rzeczowe wywieziono za granicę. W ambasadzie polskiej w Bukareszcie podzielono je na część srebrną i złotą. 61 skrzynek ze srebrem przewieziono z Rumunii do Francji, gdzie przetrwały II wojnę światową, najpierw w skarbcu oddziału Banku Francji w Marsylii, a po wojnie przeniesiono je do Tuluzy.
"Srebrny" Fundusz Obrony Narodowej Polska odzyskała w 1976 r. W latach 1978–1988 zespół pracowników Muzeum Narodowego w Poznaniu zinwentaryzował ponad 18 tys. przedmiotów. Z tego względu, a także dla symbolicznego wyrównania wojennych strat, w zbiorach poznańskie muzeum otrzymało na własność 1840 obiektów.
Pozostałą część w 1997 r. zamknięto w tajnym skarbcu w piwnicach Muzeum Sztuk Użytkowych w Zamku Królewskim w Poznaniu. W 23 stycznia 2023 r. przedstawiciele rządu przekazali Muzeum Narodowemu w Poznaniu ponad 16 tys. pozostałych sreber Funduszu Obrony Narodowej. (PAP)
Autor: Rafał Pogrzebny
rpo/ joz
