Płk Edward Mendell House. Źródło: Discovery Channel
Film dokumentalny „Pułkownik House” przybliżający życie i działalność polityczną Edwarda Mendella House’a, najbardziej zaufanego doradcy prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona, pokaże 11 listopada o godz. 11:00 Discovery Channel. House, określany mianem „pułkownika”, choć nie posiadał żadnego stopnia wojskowego, miał olbrzymi wpływ na strategię polityczną Stanów Zjednoczonych w okresie I wojny światowej oraz po jej zakończeniu.
8 stycznia 1918 roku, prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wilson przedstawił Kongresowi w orędziu program pokojowy, zawierający zasady powojennego ładu. Program, nazywany Czternastoma Punktami, w 13. punkcie dotyczył niepodległości Polski.
"Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym" - głosił 13. punkt.
Fakt uwzględnienia przez Wilsona sprawy polskiej w programie pokojowym jest zasługą przede wszystkim osobistego wpływu Ignacego Jana Paderewskiego na prezydenta twierdził Roman Dmowski w „Polityce polskiej i odbudowie państwa polskiego”.
Tak opisuje to Adam Zamoyski w biografii słynnego pianisty, który widząc w gazecie fotografię płk. Edwarda House'a, doradcy Wilsona, miał stwierdzić: „Oto człowiek, który może mi pomóc i zrobię wszystko, by go poznać”. W końcu 1915 roku spotkał się z Housem i tłumaczył mu, dlaczego Polska powinna odzyskać niepodległość. W marcu 1916 roku Paderewski przestawił już osobiście prezydentowi Stanów Zjednoczonych kwestię polską. Podczas jednego z kolejnych spotkań Wilson powiedział mu: „Mój drogi Paderewski, mogę zapewnić pana, że Polska się odrodzi i będzie znów istnieć”.
Zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w sprawę niepodległości Polski nie ograniczało się wyłącznie do realizacji postulatów sformułowanych w programie prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona. W kolejnych latach zdewastowanej wojną Polsce pomagały amerykańskie organizacje pod przewodnictwem Herberta Hoovera. Wsparcie materialne USA dla zrujnowanego państwa polskiego ocenia się na ok. 200 milionów ówczesnych dolarów.
W 1926 r. Stany Zjednoczone Ameryki obchodziły 150. rocznicę uzyskania niepodległości. W Polsce rocznica ta stała się okazją do zademonstrowania wdzięczności za pomoc udzieloną przez rząd USA i amerykańskie organizacje charytatywne po 1917 r. Pod „Deklaracją Podziwu i Przyjaźni” podpisało się około 20 proc. mieszkańców II RP, czyli 5,5 miliona osób. Byli to m.in. nauczyciele i uczniowie szkół powszechnych: Bruno Schulz, Czesław Miłosz, Tadeusz Kantor, Jan Karski oraz politycy – Józef Piłsudski, Ignacy Mościcki. „Deklaracja, pięknie oprawiona w stu tomach wraz ze złotym medalem – prezentem od narodu polskiego – została wręczona przez Leopolda Kotnowskiego w Białym Domu” – pisał „New York Times” 15 października 1926 r.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę jeden z warszawskich placów nazwano placem Wilsona, zaś w stołecznym parku Skaryszewskim im. Ignacego Jana Paderewskiego wzniesiono pomnik pułkownika House'a.
Narratorem filmu jest dziennikarz i historyk - Jacek Stawiski, który przeprowadził rozmowy z członkami rodziny Edwarda Mendella House’a, m.in. z jego prawnukami Edwardem Robbinsem i Janet Auchincloss.
ls/
