"Poland and Ukraine in the 1930s and 1940s"

Publikacja zawiera teksty i dokumenty wyselekcjonowane z opublikowanych już tomów serii wydawniczej „Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych” opracowane w języku angielskim. Książka jest efektem kilkunastoletniej współpracy naukowej pomiędzy archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy i Akademią Nauk Ukrainy. Poszczególne rozdziały książki dotyczą szczególnie istotnych kwestii w historii obydwu narodów. Są to: Wielki Głód na Ukrainie (1932–1933), „Operacja Polska” w latach Wielkiego Terroru (1937–1938), polskie podziemie na Kresach (1939–1941), Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma totalitaryzmami (1942–1945), operacja „Sejm” 1944–1946, przesiedlenia Polaków i Ukraińców w latach 1944–1946 i akcja „Wisła” z 1947 r.

Publikacja zawiera teksty i dokumenty wyselekcjonowane z opublikowanych już tomów serii wydawniczej „Polska i Ukraina w latach trzydziestych – czterdziestych XX wieku. Nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych” opracowane w języku angielskim.Książka jest efektem kilkunastoletniej współpracy naukowej pomiędzy archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy i Akademią Nauk Ukrainy.

I Holodomor. The Great Famine in Ukraine 1932–1933/Wielki Głód na Ukrainie
List członka WKP(b) Iwana Slińki dotyczący błędnej polityki partii do przewodniczącego WCIK Michaiła Kalinina (1930); informacje naczelnika Odeskiego Okręg. Oddz. GPU USRS w sprawie wypowiedzi obcokrajowców na temat sytuacji w Odessie; list mieszkańca Sobolewki do rodziny w Polsce opisujący ciężkie warunki życia na wsi ukraińskiej (kwiecień 1932); doniesienie tajnego informatora Odeskiego Obw. Oddz. GPU USRS dotyczący wrażeń japońskiego konsula z podróży z Kijowa do Odessy, a także w sprawie reakcji ludzi na aresztowania i pojawienie się głodu (październik 1932); pismo przedstawicieli Biura Zagranicznego URDP do metropolity Andrzeja Szeptyckiego z prośbą o interwencję w związku z tragiczną sytuacją na Ukrainie sowieckiej; informacja pełnomocnika gen. Piotra Wrangla pozyskana przez Oddział II Sztabu Głównego dotycząca sytuacji na Ukrainie (styczeń 1933); pismo konsula niemieckiego w Odessie do MSZ w Berlinie i Ambasady Niemiec w Moskwie na temat zabierania chłopom zboża przez brygady „szturmowe”; raport sporządzony w Referacie „Wschód” Oddziału II Sztabu Głównego dotyczący tragicznej sytuacji żywnościowej w USRS; komunikat na temat pobytu byłego premiera Francji Éduarda Herriota w Odessie (1933).

II The Great Terror: The Polish operation 1937–1938/Wielki Terror: Operacja polska
Rozkaz operacyjny nr 00485 narkoma spraw wewnętrznych ZSRS Jeżowa, dotyczący „operacji polskiej” (sierpień 1937); wytyczne zastępcy narkoma spraw wewnętrznych USRS Michaiła Stiepanowa dla naczelników zarządów obwodowych NKWD w sprawie ww. operacji oraz raporty tych naczelników o przebiegu operacji z sierpnia 1937; raport narkoma spraw wewnętrznych USRS Izraiła Leplewskiego dla Jeżowa, dotyczący planu w zakresie represji na Ukrainie oraz zawierający prośbę o zwiększenie limitów aresztowań (wrzesień 1937); wytyczne Leplewskiego w sprawie zintensyfikowania działań operacyjnych, wymierzonych przeciwko Polakom, Niemcom i Rumunom; pisma Leplewskiego do kierownictwa NKWD ZSRS w sprawie dofinansowania działań represyjnych prowadzonych przeciwko Polakom i Niemcom oraz przesunięcia terminu zakończenia operacji polskiej do 15 grudnia 1937 r. (listopad 1937); raporty naczelników UNKWD dla Leplewskiego wraz z zestawieniem statystycznym dotyczącym spraw prowadzonych przeciwko Polakom; pismo Leplewskiego do Jeżowa w sprawie nagród dla najbardziej aktywnych pracowników NKWD USRS (grudzień 1937); telegram narkoma spraw wewnętrznych USRS Aleksandra Uspienskiego do naczelników zarządów obwodowych NKWD przekazujący dyrektywę Jeżowa nr 233 w sprawie kontynuowania działań represyjnych przeciwko grupom poszczególnych mniejszości narodowych (luty 1938); Zestawienie statystyczne 8 Oddziału UGB NKWD USRS dla zastępcy narkoma spraw wewnętrznych USRS Aleksandra Radziwiłowskiego, dotyczące liczby osób skazanych przez NKWD ZSRS od początku „operacji polskiej” (luty 1938); rozkaz Jeżowa nr 00606 w sprawie utworzenia specjalnych trójek do rozpatrzenia spraw na osoby, aresztowane zgodnie z rozkazem nr 00485 (wrzesień 1938); okólnik zastępcy narkoma spraw wewnętrznych ZSRS Ławrentija Berii z dodatkowymi wytycznymi do rozkazu nr 00606 (wrzesień 1938); rozkaz Berii, dotyczący trybu wykonania orzeczenia SNK ZSRS і KC WKP(b) z 17 listopada 1938 r.

III The Polish Underground 1939–1941/Polskie podziemie
Meldunki Iwana Sierowa o wykryciu i likwidacji polskiej organizacji podziemnej w Kołomyi  (grudzień 1939); w sprawie wyników śledztwa dotyczącego zbrojnego wystąpienia w Czortkowie; na temat ujęcia przez Wojska Pograniczne kurierów ZWZ – Józefa i Stanisława Żymierskich; dotyczące aresztowania kierownictwa ZWZ okręgu lwowskiego (kwiecień 1940) oraz wykrycia i częściowej likwidacji ZWZ na Wołyniu (lipiec 1940); w sprawie poszukiwań przez NKWD gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego (czerwiec 1940) i jego pisemne zeznania; a także protokoły przesłuchań m.in. Edwarda Goli, Janiny Sułkowskiej, Władysławy Piechowskiej.

IV The Poles and the Ukrainians between two totalitarian systems 1942–1945/Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma systemami totalitarnymi 
Raport narkoma bezpieczeństwa państwowego USRS Siergieja Sawczenki dotyczący stosunków między nacjonalistami ukraińskimi a Polakami (lipiec 1945); Meldunki m.in. „Donśkiego”, komendanta odwodów rejonu lubomelskiego UPA, z o sytuacji w terenie (1943); informacja 4 Zarządu NKGB USRS dotycząca akcji polskiej przeciwko Ukraińcom; sprawozdanie i protokoły ukraińskiego podziemia dotyczące akcji antypolskich (luty 1944); protokół przesłuchania przez SB OUN Zbigniewa Szelińskiego (marzec 1944), oraz Lucjana Szota (maj 1944),  Jurija Stelmaszczuka; Tadeusza Bąkowskiego; także protokół przesłuchania Mirosława Onyszkiewicza (1948); wyciąg ze sprawy agenturalnej NKGB USRS „Zwiery” dotyczący wydarzeń w Hucie Pieniackiej.

Poszczególne rozdziały książki dotyczą szczególnie istotnych kwestii w historii obydwu narodów. Są to: Wielki Głód na Ukrainie (1932–1933), „Operacja Polska” w latach Wielkiego Terroru (1937–1938), polskie podziemie na Kresach (1939–1941), Polacy i Ukraińcy pomiędzy dwoma totalitaryzmami (1942–1945), operacja „Sejm” 1944–1946, przesiedlenia Polaków i Ukraińców w latach 1944–1946 i akcja „Wisła” z 1947 r.

V Operation Sejm 1944–1946/Operacja Sejm
Instrukcja Siergieja Sawczenki dla naczelników UNKGB zachodnich obwodów Ukrainy w sprawie założenia operacji „Sejm” (luty 1944 r.); Informacja Pawła Drozdieckiego dla naczelników obwodowych UNKGB o działalności polskiego podziemia na terenach zajętych przez Armię Czerwoną; raport Siergieja Sawczenki dla Leonida Rajchmana o liczbie aresztowanych Polaków; Instrukcja dotycząca aresztowań członków polskiego podziemia w Lwowie i obwodzie lwowskim z grudnia 1944 r. oraz raport z tych działań; Informacja zastępcy naczelnika UBB NKGB USRS Zadoji o aresztowaniu członków polskiego podziemia przez NKWD i NKGB według stanu na 20 kwietnia 1945 r.; Depesza WCz Bogdana Kobułowa do Wasilija Riasnoja i Siergieja Sawczenki w sprawie dokumentowania zabójstw dokonanych na sowieckich żołnierzach przez członków Armii Krajowej; Wyciąg z informacji Wasilija Riasnoja o wykryciu organizacji NIE i aktywizacji walki z polskim podziemiem; Raport Siergieja Sawczenki dla Piotra Fiedotowa o rozpracowaniu i likwidacji polskiego podziemia przez MGB USRS; Wyciąg z informacji Pawła Miedwiediewa o wynikach pracy operacyjnej MGB USRS dotyczącej polskiego podziemia w latach 1943–1946.

VI Resettlement of Poles and Ukrainians in 1944–1946/Przesiedlenia Polaków i Ukraińców
Uchwała nr 1237/69 RKL USRS i KC KP(b)U w sprawie realizacji układu pomiędzy rządem USRS a PKWN o ewakuacji ludności ukraińskiej z terytorium Polski i obywateli polskich z terytorium USRS (1944); okólnik S. Kotka-Agroszewskiego do terenowych władz administracyjnych w sprawie udzielenia pomocy pracownikom polskim i ukraińskim oddelegowanym do przeprowadzenia akcji przesiedleńczej; meldunki o sytuacji w Polsce i nastrojach ludności ukraińskiej w związku z przesiedleniami; raport N. Chruszczowa dla Stalina dotyczący realizacji układu lubelskiego (1944); okólnik Edwarda Ochaba do wojewodów w sprawie realizacji porozumień zawartych przez PKWN z rządami BSRS i USRS; informacja na podstawie szyfrogramu Kobułowa do Sawczenki zawierającego polecenie aresztowania Polaków przeciwstawiających się akcji przesiedleńczej (styczeń 1945); Depesza Pawła Drozdieckiego do Kobułowa o rezultatach przesiedleń obywateli polskich z zachodnich obwodów USRS – we wrześniu 1945; Sprawozdanie sytuacyjne Józefa Bednarza o rezultatach przesiedleń ludności ukraińskiej w województwie rzeszowskim przy udziale wojska; Zbiorcza informacja Borysa Iwanowa o rezultatach przesiedleń ludności ukraińskiej z Polski oraz obywateli polskich z zachodnich obwodów USRS – w styczniu 1946;  pismo Wiktora Abakumowa do Berii dotyczące niezadowalających warunków materialno-bytowych rodzin ukraińskich przesiedlonych z Polski do USRS; meldunek specjalny Sawczenki dla Utiechina o zakończeniu akcji przesiedlania obywateli polskich ze wschodnich obwodów USRS.

VII Operation Vistula 1947/Operacja Wisła
Projekt organizacji akcji „Wschód” przygotowany przez MON i MBP (wiosna 1947); rozkaz nr 001 gen. Stefana Mossora dotyczący sformowania GO „Wisła” i zadań dla podległych oddziałów  (kwiecień 1947); instrukcja dotycząca zasad przesiedlania ludności ukraińskiej; komunikaty sytuacyjne ministra obrony narodowej Michała Roli-Żymierskiego dotyczące działań GO „Wisła”; Sprawozdania płk. Grzegorza Korczyńskiego dla ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza; sprawozdania Dowództwa GO „Wisła” z działań Grupy; Sprawozdanie OUN-B dotyczące przebiegu wysiedleń i akcji UPA przeciwko WP z lipca 1947 r. oraz Instrukcja Państwowej Komisji Bezpieczeństwa dla dowódców OW 5 i 7 z sierpnia 1947 r.

(IPN)