„Żony sławnych mężów nie mają łatwego życia i rzadko bywają jedynymi ich partnerkami. Władza lub sława wywołują często poczucie wszechmocy, a co za tym idzie, podnoszą znacznie (przede wszystkim we własnych oczach) atrakcyjność tego, który ją sprawuje” – pisze we wstępie autorka. Zapomnianą żoną jest urodzona w Wilnie, w 1865 roku, Maria z Koplewskich Juszkiewiczowa, później Piłsudska.
Przez działaczy PPS była nazywana „Piękną Panią” lub „Piękna Damą”. O jej względy mieli rywalizować ze sobą Roman Dmowski oraz Józef Piłsudski. Tę rywalizację ostatecznie wygrał Piłsudski. Możliwe, że właśnie ta kwestia przyczyniła się do późniejszej wrogości między nimi.
Związek Marii i Józefa był wielką miłością. Piłsudski poznał Marię podczas wspólnej działalności w PPS. Byli tzw. nielegałami, zawodowymi rewolucjonistami. Kobieta była jednak wcześniej już zamężna, a z tego związku miała córkę – Wandę.
Piłsudski poślubił Marię w 1899 roku. Ich związek zaczął się jednak psuć w 1906 r. To wtedy Piłsudski poznał sporo młodszą od Marii członkinię PPS i Organizacji Bojowej PPS – Aleksandrę Szczerbińską. Związek z Aleksandrą trwał od 1906 roku, ale Piłsudski był nadal w formalnym związku małżeńskim z Marią. Mieszkali razem w Krakowie do 1916 roku.
Kiedy w sierpniu 1914 roku Piłsudski wyruszył na wojnę, nie wrócił już do Marii. W grudniu 1916 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie również była już Aleksandra.
Maria przez cały czas mieszkała w Krakowie. Zachowywała się z dużą godnością, nie zdobyła się na zachowanie nieprzychylne Piłsudskiemu.
„Maria czuła żal do Ziuka, ale nigdy się w nim nie zapamiętywała i pewnie dlatego spokojnie usunęła się z jego życia, choć w takiej sytuacji niewiele kobiet stać jest na dystans i elegancję” – ocenia Jodko-Kula.
Jednocześnie Maria nie zgadzała się na formalne rozstanie z Piłsudskim i blokowała rozwód. Do końca życia została formalnie jego żoną – Piłsudski ożenił się ze Szczerbińska dopiero po śmierci Marii.
Maria Piłsudska zmarła w 1921 roku. Została pochowana na cmentarzu Na Rossie w Wilnie.
Elżbieta Jodko-Kula przedstawia biografię Marii za pomocą opowieści wspomnieniowej. Autorka przyjęła konwencję autobiografii w biografii – Piłsudska będzie opowiadać sama o sobie. Czytamy zatem wspomnienia opowiadane w pierwszej osobie. Książkowym odbiorcą wspomnień żony Piłsudskiego jest młoda nauczycielka, Karolina, która mieszka na poddaszu kamienicy przy Szlaku 31 w Krakowie – tej samej kamienicy, w której mieszka Maria. Biografia-autobiografia opowiadana przez Piłsudską i spisywana przez Karolinę stanowi główną kanwę książki.
Do książki zostały dołączone również reprodukcje fotografii, przede wszystkim bohaterów opowieści Piłsudskiej.
Książka „Maria Piłsudska. Zapomniana żona” Elżbiety Jodko-Kuli ukazała się nakładem wydawnictwa Pruszyński i S-ka.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
