100 lat temu, 5 lutego 1914 r., urodził się jeden z najważniejszych amerykańskich pisarzy XX wieku, William S. Burroughs. Do najważniejszych prac pisarza, skandalisty i guru pokolenia "bitników" należą m.in. "Nagi lunch", "Pedał" i "Ćpun".
Burroughs jest najlepiej znany jako powieściopisarz i autor krótkich opowiadań, jednak zajmował się także malarstwem, muzykowaniem i eseistyką. Autor "Nagiego lunchu" stał się jedną z najbardziej wpływowych i najbardziej kontrowersyjnych postaci w amerykańskiej kulturze XX wieku. Jego twórczość wywarła wpływ zarówno na pokolenie "bitników" - wyrzutków bogobojnego społeczeństwa Ameryki lat 50. - jak Jack Keoruac i Allen Ginsberg - ale także na takich muzyków jak Bob Dylan, Lou Reed, Tom Waits, Ian Curtis czy Kurt Cobain.
Norman Mailer, pisarz i dziennikarz powiedział o Burroughsie, że jest "jedynym żyjącym amerykańskim pisarzem, który mieści się w definicji geniusza".
Najlepiej znany jest jako autor "Nagiego lunchu", powieści pozbawionej tradycyjnej formy narracji; która składa się z fragmentów, przypominających surrealistyczny sen, halucynacje. Powieść wypełniają obsceniczne sceny i obrazy, przypominające narkotyczne urojenia. Opublikowana w 1959 r. we Francji, w Stanach Zjednoczonych wywołała skandal obyczajowy. Szczególnie zwracano uwagę na realistyczne opisy stosunku płciowego oraz wątki homoseksualne. W ojczyźnie Burroughsa "Nagi lunch" ukazał się trzy lata później, nakładem Grove Press.
Burroughs jest najlepiej znany jako powieściopisarz i autor krótkich opowiadań, jednak zajmował się także malarstwem, muzykowaniem i eseistyką. Autor "Nagiego lunchu" stał się jedną z najbardziej wpływowych i najbardziej kontrowersyjnych postaci w amerykańskiej kulturze XX wieku.
Tytuł powieści miał ponoć wymyślić Jack Kerouac, autor "W drodze", jednej z najpopularniejszych amerykańskich powieści współczesnych, w który Burroughs występuje jako Stary Byk Lee. Swoich młodszych kolegów uczył o świecie, przekonując ich o jego nieskończenie chaotycznej konstrukcji, braku wynikania, sensu i powszechnej zagładzie cywilizacji, która nadejdzie wkrótce. Co gorsza - nie ma od niej ucieczki. "Paranoik to ktoś, kto wie co nieco o tym, co się dzieje" - diagnozował.
"Bitnicy" kontestowali zastaną amerykańską politykę i obyczajowość. Wychowani na doświadczeniach II wojny światowej oraz wojny w Korei, odrzucali "amerykański sen", w którym widzieli nudę. Przemierzali Amerykę bez pieniędzy, planów i konkretnego celu podróży. Celem samym w sobie było doświadczenie wyzbycia się więzów społecznych.
William S. Burroughs urodził się 5 lutego 1914 r. w St. Louis. Imię otrzymał po dziadku - wynalazcy, który zasłynął udoskonaleniem bankowej maszyny liczącej. Jego rodzice byli antykwariuszami. Już w szkole Burroughs czuł się wyobcowany; w prowadzonych przez siebie pamiętnikach, wyznaje, że jest biseksualistą. Odurzał się także przy pomocy lekarstw. W 1932 r. został przyjęty na Uniwersytet Harvarda, dzięki czemu miał okazję do zapoznania się z nocnym życiem Nowego Jorku. Czas spędzał w klubach Harlemu i Greenwich Village, dzielnicy bohemy. Wysoki i chudy, nosił się w czarnej marynarce, pod krawatem i z charakterystycznym kapeluszem na głowie.
Po zakończeniu nauki wyjechał do Europy, gdzie przyglądał się ostatnim chwilom Republiki Weimarskiej. Na rok przed wybuchem II wojny światowej, Burroughs wznowił studia; tym razem uczył się antropologii na Uniwersytecie Cambridge. W tym czasie w Nowym Jorku poznał młodego pisarza Kerouaca i początkującego poetę Allena Ginsberga. Pozostał w Nowym Jorku do 1949 r., kiedy to musiał uciekać do Meksyku przed zarzutami o hodowanie marihuany i handlowanie narkotykami. W tym czasie pisarz był uzależniony od marihuany, morfiny i alkoholu.
6 września dochodzi do tragedii: w mieście Meksyk Burroughs zastrzelił swoją żonę, Joan Vollmer. Celował z pistoletu do szklanki ginu, ustawionej na czubku głowy kobiety. Dzięki manipulacjom prawniczym, pisarz wyszedł na wolność po trzynastu dniach. Wyjechał do Ameryki Południowej, w poszukiwaniu rośliny yage, o silnym narkotykowym działaniu. W Meksyku Burroughs napisał dwie powieści: "Ćpun" i "Pedał" - obie historie przedstawiają obraz bohatera wyalienowanego, dobrowolnego zbiega ze społeczeństwa. W 1954 r., podczas pobytu w Tangerze, pisze "Nagi lunch", swoją najsłynniejszą pracę.
W latach 70. pisarz stał się źródłem inspiracji dla awangardy artystycznej, znużonej hippisowskimi iluzjami powszechnej szczęśliwości w dobie atomowej, zimnowojennej polityki. Burroghs stał się bohaterem, cynikiem-mędrcem, do którego zwracali się młodzi artyści. Współpracował wówczas m.in. z Frankiem Zappą, Andym Warholem, Davidem Bowiem, Patti Smith czy Joe Strummerem. Od tytułu jego powieści zaczerpnął swoją nazwę brytyjski zespół fusion Soft Machine. Piosenki z Burroughsem nagrywał także Kurt Cobain, lider zespołu Nirvana.
Do końca życia podróżował i angażował się w kolejne intelektualne przygody - w 1993 r. został inicjowany do stowarzyszenia Magicznego Paktu Iluminatów Thanaterosa. Zmarł 2 sierpnia 1997 r. na zawał serca. Miał 83 lata. (PAP)
pj/ ls/
