Urodził się w 26 kwietnia 1872 r. w rodzinnym majątku w miejscowości Polanka Haller (obecnie Polanka Hallera) koło Skawiny, na terenie ówczesnego powiatu podgórskiego. Był stryjecznym bratem Józefa Hallera, późniejszego dowódcy Błękitnej Armii
W 1891 r., kiedy zdał maturę w Szkole Realnej w Bielsku, wyjechał do Drezna. Tam rozpoczął studia politechniczne, jednak po ukończeniu dwóch semestrów wstąpił jako ochotnik do armii austriackiej.
Stanisław Haller w armii austriackiej
1 stycznia 1894 r. został awansowany na podporucznika artylerii, a już kilka miesięcy później został zawodowym oficerem. Służył w artylerii polowej, od 1898 r. w stopniu porucznika.
Kontynuował edukację wojskową. W 1901 r. ukończył wiedeńską Akademię Sztabu Generalnego, a następnie pełnił służbę w sztabie brygady kawalerii. Po otrzymaniu awansu na stopień kapitana, w 1904 r. został dowódcą baterii artylerii polowej. W latach 1907–1912 został ponownie zatrudniony jako oficer sztabowy, początkowo w sztabie korpusu, a następnie w sztabie generalnym.
W 1912 r. awansował na stopień majora, a także przez krótki czas pełnił funkcję szefa sztabu dywizji piechoty. Po upływie pół roku został szefem sztabu twierdzy Kraków. Na tym stanowisku służył do końca 1915 r.
Następnie w latach 1916–1918 był był zastępcą szefa sztabu korpusu oraz dowódcą pułku artylerii. Od maja 1918 r. dowodził brygadą artylerii walczącą na froncie włoskim, tam też zastał go koniec wojny. W wojsku austriackim otrzymał jeszcze stopnień pułkownika.
Stanisław Haller – służba w WP
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wrócił do ojczyzny. Zgłosił się do służby w Wojsku Polskim. Do 20 listopada 1918 r. pełnił funkcję zastępcy komendanta miasta Krakowa, a następnie, do 6 lutego 1919 r., szefa sztabu Okręgu Generalnego Kraków.
Przeszedł do sztabu generalnego, gdzie początkowo był zastępcą szefa, a następnie został pełniącym obowiązki szefa sztabu.
W czasach wojny polsko-bolszewickiej zajmował się pracą sztabową, ale również w przypadku obejmowania przez Piłsudskiego bezpośredniego dowództwa nad operacjami wojskowymi zastępował naczelnego dowódcę, kierując pozostałymi frontami. Sam wziął ponadto udział w wyprawie kijowskiej wiosną 1920 r., pełniąc funkcję szefa ścisłego sztabu marszałka Piłsudskiego.
Pozostał w Żytomierzu, gdzie dowodził armiami Frontu Ukraińskiego. Po reorganizacji frontu i przygotowaniach do obrony przed sowieckim kontratakiem, pod koniec maja 1920 r. wrócił do Warszawy. W 1920 r. otrzymał kolejne awanse: w styczniu na stopień generała podporucznika, a we wrześniu na generała porucznika.
Otwarto wystawę upamiętniającą stulecie powstania Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
Przybity niepowodzeniami na frontach południowym i litewsko-białoruskim oraz atmosferą sporów politycznych złożył dymisję ze stanowiska p.o. szefa sztabu generalnego oraz wystąpił o przydział do jednostek liniowych.
Stanął na czele 13. Dywizji Piechoty, wchodzącej w skład 6. Armii Frontu Południowego. W drugiej połowie sierpnia został wyznaczony na dowódcę grupy operacyjnej tworzonej przez 13. Dywizję Piechoty i 1. Dywizję Jazdy. Dowodzona przez niego grupa odegrała kluczową rolę w zwycięstwie wojsk polskich nad 1. Armią Konną Budionnego podczas bitwy pod Komarowem na Lubelszczyźnie, która toczyła się w dniach 30–31 sierpnia 1920 r. 12 września grupa operacyjna gen. Hallera wzięła udział w operacji 3. Armii, która miała na celu uniemożliwienie wojskom sowieckim przegrupowania się i przeprowadzenia kontrofensywy. 20 września 1920 r. stanął na czele 6. Armii (równocześnie zostając członkiem Rady Wojennej), którą poprowadził do jej ostatniej ofensywy.
W 1922 r. za zasługi podczas wojny polsko-bolszewickiej został odznaczony Orderem Virtuti Militari. W uzasadnieniu do wniosku Józef Piłsudski napisał, że „zwycięstwo to [pod Komarowem], odniesione dzięki energii, przedsiębiorczości i zdolnościom Gen. St. Hallera, należy do pierwszorzędnych aktów wojennych z naszej wojny, gdyż niezwyciężony dotąd przez nikogo nieprzyjaciel, został nadłamany moralnie, a odwrotnie – wojska nasze nabrały pewności siebie i ufności zarówno do dowództwa jak i ostatecznego zwycięstwa”.
W latach 1921–1923 gen. Haller pełnił funkcję inspektora armii we Lwowie. Został ponadto zweryfikowany w stopniu generała dywizji.
Szef sztabu Stanisław Haller
W czerwcu 1923 r. zastąpił Piłsudskiego na stanowisku szefa sztabu generalnego. W ocenie historyków wojskowości to właśnie Haller jest uznawany za rzeczywistego twórcę oraz organizatora sztabu, który w ramach wykonywanych obowiązków z powodzeniem łączył wiedzę zdobytą w okresie służby w armii austriackiej ze znajomością realiów panujących w odradzającym się Wojsku Polskim.
W grudniu 1925 r. podał się do dymisji. Co prawda nie została ona przyjęta, a Haller formalnie dalej pozostawał szefem sztabu, to jednak jego obowiązki pełnił w rzeczywistości jego dotychczasowy zastępca gen. Edmund Kessler. Haller został skierowany na kilkumiesięczny urlop zdrowotny, powrócił do rodzinnej miejscowości.
W trakcie przewrotu majowego w 1926 r. opowiedział się po stronie rządu. Na polecenie ministra spraw wojskowych gen. Juliusza Tarnawy-Malczewskiego przybył do Warszawy, aby po raz kolejny objąć stanowisko szefa sztabu generalnego. Jednak po trzech dniach został zdymisjonowany. Wobec tego poprosił o przeniesienie w stan spoczynku i opuścił stolicę.
Powrócił do majątku rodzinnego. W tym czasie angażował się w działalność Akcji Katolickiej oraz Obozu Wielkiej Polski. W 1926 r. opublikował ponadto dwie książki: „Naród a armja” oraz „Wypadki warszawskie 12 do 15 maja 1926”. Pisał także artykuły do „Czasu” i „Głosu Narodu”.
Stanisław Haller – ofiara sowieckich zbrodni
Po niemieckiej agresji we wrześniu 1939 r. wówczas 67-letni generał zgłosił się do służby oraz oddał się do dyspozycji naczelnego wodza. Ponieważ jednak nie otrzymał przydziału, postanowił opuścić rodzinny majątek. Dotarł na Kresy Wschodnie, gdzie po agresji ZSRS został aresztowany. Na początku był przetrzymywany w Szepetówce na Wołyniu, a następnie został przewieziony do obozu dla polskich oficerów w Starobielsku. W kwietniu 1940 r. został zamordowany w Charkowie strzałem w tył głowy.
Po podpisaniu 30 lipca 1941 r. układu Sikorski-Majski gen. Władysław Sikorski, nie wiedząc jeszcze o mordzie dokonanym na polskich oficerach, wytypował właśnie gen. Hallera na dowódcę Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS. Kiedy pomimo wielokrotnie podejmowanych starań nie udało się odnaleźć generała na terenie Związku Sowieckiego, dowódcą mianowany został gen. Władysław Anders.
5 października 2007 r. prezydent RP Lech Kaczyński pośmiertnie awansował Stanisława Hallera na stopień generała broni.(PAP)
