Wystawa „Powstania śląskie 1919–1921” na placu Matejki w Krakowie. Fot. PAP/Ł. Gągulski
Plenerową wystawę przygotowaną przez IPN „Powstania śląskie 1919–1921” uroczyście zaprezentowano w sobotę u stóp Pomnika Grunwaldzkiego na pl. Matejki w Krakowie. Otwarcie ekspozycji przypadło w 100. rocznicę plebiscytu na Górnym Śląsku.
Prezes IPN Jarosław Szarek poinformował, że uroczystość w Krakowie inauguruje tegoroczną prezentację wystaw IPN poświęconych powstaniom śląskim we wszystkich miastach wojewódzkich kraju. Ekspozycja pozostanie w stolicy Małopolski do końca kwietnia.
Wielu Górnoślązaków tu tej miłości do Polski się uczyło, tak silnej, że gdy wybuchły powstania śląskie mogli za tą Polskę, której od wieków nie było na mapie Europy, oddawać życie – wskazuje prezes IPN.
Według niego krakowska premiera ekspozycji ilustrującej powstania śląskie nie jest przypadkowa, bowiem Kraków i znajdujący się w nim Pomnik Grunwaldzki były symbolicznym miejscem dla wielu mieszkańców Górnego Śląska, którzy pod pruskim zaborem na co dzień spotykali się z butą i represjami za to, że chcą być Polakami.
„To miasto, po przedarciu się przez graniczne kordony było tym, które dawało im siłę. To ich wizyty (…) w tym mieście, gdzie każdy kamień i każdy budynek mówi o dumnej, wielowiekowej historii Rzeczpospolitej, dodawały im siły” - mówił Szarek.
100 lat temu na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt
„Wielu Górnoślązaków tu tej miłości do Polski się uczyło, tak silnej, że gdy wybuchły powstania śląskie mogli za tą Polskę, której od wieków nie było na mapie Europy, oddawać życie” - podkreślił szef IPN.
Drugim elementem, który autorzy wystawy chcą wskazać poprzez jej premierową prezentację w Krakowie – zaznaczył Szarek – jest to, że powstania śląskie były wspierane przez całą Polskę, w tym mieszkańców Krakowa.
Wystawa „Powstania śląskie 1919-1921” została przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Katowicach, w ramach projektu wystaw elementarnych Instytutu Pamięci Narodowej. Jej autorką jest Aleksandra Korol-Chudy.
Ekspozycja składa się z 15 paneli, prezentujących w układzie chronologicznym najważniejsze wydarzenia z lat 1918-1922. Koniec I wojny światowej, pierwsze i drugie powstanie śląskie, plebiscyt górnośląski oraz poprzedzająca go kampania propagandowa, trzecie powstanie śląskie, a w końcu podział regionu i przejęcie części Górnego Śląska przez polską administrację – to kluczowe punkty tej opowieści.
Drugim elementem, który autorzy wystawy chcą wskazać poprzez jej premierową prezentację w Krakowie – zaznaczył szef IPN – jest to, że powstania śląskie były wspierane przez całą Polskę, w tym mieszkańców Krakowa.
Wykorzystano fotografie i dokumenty ze zbiorów: Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, Muzeum Czynu Powstańczego w Górze św. Anny, Muzeum 2. Korpusu w Józefowie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Francuskiej Biblioteki Narodowej, Biblioteki Śląskiej, Biblioteki Narodowej, Narodowego Archiwum Cyfrowego, Grzegorza Grześkowiaka.
2 tys. kobiet w Powstaniach Śląskich – w sztabach, szpitalach, z bronią w ręku
Sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego, decydowała się w latach 1919-21. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. wzmogło działający tam polski ruch narodowy, zwalczany przez niemiecką administrację i wojsko. Walka o wpływy narodowe skutkowała m.in. trzema powstaniami śląskimi w latach 1919-21.
20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy wypowiedzieli się, czy życzą sobie przyłączenia tego regionu do Niemiec, czy też do Polski. Głosowanie zarządzone zostało zgodnie z postanowieniem traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r., kończącego zmagania I wojny światowej i ustalającego nowy ład polityczny w Europie.
Koniec I wojny światowej, pierwsze i drugie powstanie śląskie, plebiscyt górnośląski oraz poprzedzająca go kampania propagandowa, trzecie powstanie śląskie, a w końcu podział regionu i przejęcie części Górnego Śląska przez polską administrację – to kluczowe punkty wystawy.
Jak przypomniała Aleksandra Korol-Chudy, w plebiscycie wzięło udział niecałe 1,2 mln osób - 97,5 proc. uprawnionych. 59,4 proc. opowiedziało się za przynależnością Górnego Śląska do Niemiec, a 40,3 proc. zagłosowało za Polską.
Po plebiscycie projekt Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej zakładał przyznanie Polsce jedynie południowo-wschodniego skrawka obszaru plebiscytowego, skutkował wybuchem III powstania śląskiego, po którym zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska. Z obszaru plebiscytowego do Polski przyłączono 29 proc. obszaru i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna.(PAP)
autor: Rafał Grzyb
rgr/ pad/
