Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Fot. PAP/G. Momot
„Ojczyzna to ziemia i groby. Narody, tracąc pamięć, tracą życie” to motto przypisywane francuskiemu marszałkowi Ferdynandowi Fochowi widnieje na murze jednego z najmniejszych cmentarzy w Polsce - na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Spoczywają tu artyści, patrioci i sportowcy.
Niemal każdy nagrobek na tym wyjątkowym cmentarzu to dzieło sztuki. Wiele z nich wyszło spod dłut wybitnych zakopiańskich artystów. Jak wyjaśniła PAP Agata Nowakowska–Wolak z Podhalańskiego Oddziału Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami im. Stanisława Witkiewicza, te zabytkowe nagrobki wymagają ciągłej pielęgnacji, a wiele z nich jest wykonanych z drewna.
„Nagrobki na zakopiańskim cmentarzu zasłużonych to niejednokrotnie działa sztuki wykonane przez takich artystów jak Antoni Kenar, Władysław Hasior, Michał Gąsienica-Szostak czy Antoni Rząsa. Drewniane pomniki nagrobne, misternie rzeźbione krzyże wymagają stałej opieki konserwatorskiej. Niektóre mogiły są dawno opuszczone, ponieważ spoczywają tu także kuracjusze, którzy przyjeżdżali pod Tatry jeszcze na przełomie wieków. Ich nagrobki również wymagają systematycznej pielęgnacji” – powiedziała Nowakowska–Wolak, która organizuje od 30 lat kwestę na rzecz ratowania zabytkowych nagrobków w Zakopanem.
Unikatowe w swoją formie nagrobki z Pęksowego Brzyzka nawiązują niejednokrotnie do twórczości pochowanych tam osób, np. nagrobek architekta Stanisława Witkiewicza to elementy architektury podhalańskiej, a grób lutnika i sportowca Franciszka Marduły zdobi granitowy kontrabas. Nagrobek rzeźbiarza Władysława Hasiora wprost nawiązuje do jego twórczości, a na grobie legendarnego przewodnika tatrzańskiego Stanisława Gąsienicy–Byrcyna ustawiony jest granitowy głaz z jego wyrzeźbioną podobizną.
W dniu Wszystkich Świętych o raz w Dzień Zaduszny na zakopiańskim cmentarzu już po raz 30. odbywa się kwesta na rzecz ratowania zabytkowych nagrobków zlokalizowanych na Pęksowym Brzyzku i cmentarzu przy ul. Nowotarskiej. Przez te trzy dekady, dzięki zbieranym funduszom odnowiono ok. 200 zabytkowych nagrobków z kamienia, drewna i metalu. Wiele z nich renowacji było poddawanych dwukrotnie. Fundusze pozwoliły także na regularną pielęgnację ok. 50 opuszczonych mogił w tym ok. 20 osób zasłużonych dla kultury Zakopanego i Polski.
Na Pęksowym Brzyzku spoczywają wybitni twórcy literatury jak Kornel Makuszyński, Kazimierz Przerwa–Tetmajer, Władysław Orkan, a także legendarny gawędziarz tatrzański Jan Krzeptowski-Sabała. Zostali tu także pochowani kurierzy tatrzańscy i sportowcy - Helena Marusarzówna i jej brat Stanisław Marusarz oraz emisariusz Rządu RP na uchodźctwie Wacław Felczak. Symboliczny grób ma tu także generał Mariusz Zaruski.
Cmentarz na Pęksowym Brzyzku powstał w 1851 r. z inicjatywy pierwszego zakopiańskiego proboszcza Józefa Stolarczyka. Już w 1931 r. nekropolia została uznana za zabytek.(PAP)
autor: Szymon Bafia
szb/ pat/
