W niedzielę 10 września 2023 r. w Markowej odbędzie się beatyfikacja Rodziny Ulmów zamordowanej przez Niemców za niesienie pomocy żydowskim sąsiadom. Instytut Pamięci Narodowej zaprezentował program wydarzeń edukacyjnych związanych z beatyfikacją.
5 września swoją premierę miał przygotowany przez IPN portal poświęcony Rodzinie Ulmów – www.rodzinaulmow.ipn.gov.pl. Portal prezentuje kalendarz wydarzeń związanych z upamiętnieniem rodziny Ulmów organizowanych przez Instytut Pamięci Narodowej w całej Polsce. Jest także kompendium wiedzy o Ulmach oraz zbiorem najważniejszych materiałów archiwalnych. „W portalu zostały również umieszczone materiały multimedialne, w tym programy dokumentalne oraz nagrania poświęcone Rodzinie Ulmów” – podkreślono w komunikacie IPN.
W dniach poprzedzających uroczystości beatyfikacyjne IPN opublikował także dodatek historyczny o rodzinie Ulmów „Błogosławieni z Markowej”, który ukazał się na łamach „Naszego Dziennika” 6 września. W dodatku opublikowano m.in. rozmowę z dr. Mateuszem Szpytmą, zastępcą prezesa IPN, krewnym rodziny Ulmów i badaczem ich historii oraz artykuł dr. Wojciecha Hanusa z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Rzeszowie pt. „Uniknęli kary”, opowiadający o losach niemieckich zbrodniarzy Ericha Wildego, Michaela Dziewulskiego i Gustava Unbehenda z posterunku w Łańcucie, którzy brali udział w zbrodni w Markowej. 8 września dodatek o rodzinie Ulmów ukazał się także w wydaniu „Gazety Polskiej Codziennie”.
Podsumowaniem dotychczasowych badań nad niemiecką zbrodnią z Markowej była zorganizowana przez IPN i Kancelarię Prezydenta RP w Belwederze konferencja naukowa „Niemiecki mord na Ulmach. Represje za pomoc ludności żydowskiej w kontekście realiów czasu Zagłady”. „Chcemy o rodzinie Ulmów opowiadać Polsce i światu. Ta rodzina jest niezwykła. Trzeba tak działać, aby ta wiedza była nie tylko wiedzą akademicką, ale powodem do dumy wszystkich Polaków” – podkreśliła w czasie obrad konferencji szefowa KPRP i sekretarz Komitetu Prezydenta RP ds. Obchodów Towarzyszących Beatyfikacji Rodziny Ulmów Grażyna Ignaczak-Bandych. „Zastanawiam się, kim był byłby Józef Ulma po wojnie? Kim byłaby Wiktoria Ulma po wojnie? Kim byliby tak utalentowani i zaangażowani ludzie? Kim byłyby ich dzieci? W czasach plastikowych bohaterów i wirtualnych idoli, to jest prawdziwa opowieść o prawdziwych bohaterach” – dodała.
W piątek 8 września 2023 podczas konferencji prasowej Ministra Edukacji i Nauki dr. hab. Przemysława Czarnka oraz zastępcy prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr. Mateusza Szpytmy ogłoszono inaugurację konkursu dla nauczycieli „Sprawiedliwi z Markowej”. Zadaniem uczestników będzie przygotowanie scenariusza lekcji i poprowadzenie zajęć dla uczniów swojej szkoły. Minister Czarnek wyjaśnił, że scenariusz „ma dotyczyć szeroko pojętego zagadnienia relacji polsko-żydowskich w czasie Holokaustu; zagadnienia pomocy, której Polacy udzielali swoim żydowskim braciom”. Zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr Mateusz Szpytma dodał, że scenariusze będą mogły dotyczyć zarówno lekcji prowadzonych w szkołach, jak również w Muzeum Polaków Ratujących Żydów.
Na sobotę 9 września, dzień przed uroczystościami beatyfikacyjnymi, o 12.30 w Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej odbędzie się otwarcie wystawy „Błogosławieni Sprawiedliwi albowiem… Opowieść o Rodzinie Ulmów”. Na ekspozycji zostaną zaprezentowane między innymi przedmioty wydobyte podczas ekshumacji z grobu Rodziny Ulmów na cmentarzu w Markowej oraz modlitewniki i książki należące do Józefa i Wiktorii, pochodzące ze zbiorów Jerzego Ulmy, Agaty Frendo i Piotra Sagana. Wystawa została przygotowana przez Archiwum IPN we współpracy z Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Ekspozycja będzie otwarta dla zwiedzających od 12 września do 30 listopada 2023 r.
Tego samego dnia o 13.30 na placu przed kościołem pw. św. Doroty w Markowej otwarta zostanie wystawa plenerowa „Śmierć za człowieczeństwo. Rodzina Ulmów” przygotowana przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie. Na wystawie znajduje się kilkadziesiąt zdjęć i dokumentów, z których cześć została opublikowana po raz pierwszy. Są to m.in. zdjęcia wykonane Wiktorii i dzieciom przez Józefa Ulmę. Autorami scenariusza wystawy są: dr Mateusz Szpytma i dr Wojciech Hanus z Oddziału IPN w Rzeszowie.
Także w sobotę o 17.00 przed budynkiem Oddziału IPN w Rzeszowie (ul. Juliusza Słowackiego 18) odbędzie się prezentacja interaktywnego projektu edukacyjnego o losach Rodziny Ulmów przygotowanego przez Biuro Nowych Technologii IPN. Prezentacja składa się z dwóch części: etiudy filmowej w wirtualnej rzeczywistości (VR) oraz immersyjnej wystawy, która będzie prezentowana na terenie Oddziału IPN w Rzeszowie od 9 do 24 września, w godz. 10.00–18.00. Wstęp jest bezpłatny, po uprzednim zapisaniu się na seans i zaakceptowaniu regulaminu korzystania z gogli VR.
W niedzielę, w dniu beatyfikacji, o 13.00 na kanale YouTube IPN odbędzie się premiera etiudy filmowej w trzech wersjach językowych (polskiej, angielskiej i hiszpańskiej)o Rodzinie Ulmów, zrealizowanej przez Biuro Współpracy Międzynarodowej. „Film składa się z trzech części: życie rodzinne w Markowej oczami Wiktorii Ulmy, matki i żony, która ciepło opowiada o mężu, tło historyczne (okupacja niemiecka naznaczona brutalnością i masowym terrorem) oraz beatyfikacja. Pierwsza i trzecia część płynnie się łączą w swoim charakterze, tworząc tryptyk. Ścieżka dźwiękowa również zawiera trzy elementy: muzykę chóralną, tradycyjną melodię ze wsi Markowa w wykonaniu Kapeli Ludowej Markowianie oraz specjalnie skomponowany na potrzeby obrazu utwór, mający oddać grozę okupacji” – czytamy w zapowiedzi filmu na kanale IPNtvPL.
Z okazji beatyfikacji rodziny Ulmów wznowiono dwie książki poświęcone jej losom autorstwa zastępcy prezesa IPN dr. Mateusza Szpytmy („Sprawiedliwi i ich świat w fotografii Józefa Ulmy”) oraz wydano broszurę w języku polskim i angielskim o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków w czasie II wojny światowej. Obie wersje językowe można pobrać ze strony IPN.
Po raz pierwszy po angielsku ukazała się książka dr. Mateusza Szpytmy „The Righteous and the Merciful”, która jest uzupełnioną wersją książki „The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences for the Ulma Family from Markowa”. Autor uzupełnił książkę o kolejne fakty, po przeprowadzeniu nowych badań poświęconych tematyce niesienia pomocy Żydom przez Polaków w czasie II wojny światowej. Publikacja prezentuje również zdjęcia dokumentujące wysiłki Polskiego Państwa Podziemnego i Rady Pomocy Żydom „Żegota” w niesieniu pomocy Żydom.
Do pobrania na stronie IPN do pobrania po polsku i angielsku jest także broszura „Nie tylko o Ulmach. O pomocy udzielanej Żydom przez Polaków podczas okupacji niemieckiej w latach 1939-1945” pod redakcją Tomasza Domańskiego i Alicji Gontarek.
Józef i Wiktoria Ulmowie mieszkali we wsi Markowa w przedwojennym województwie lwowskim, obecnie podkarpackim. Wiosną 1944 r. Ulmowie zostali zadenuncjowani, że ukrywają Żydów. Niemieccy żandarmi z posterunku w Łańcucie 24 marca 1944 r. dokonali masakry w domu Ulmów. Najpierw zginęli Żydzi. Wśród nich dwie córki sąsiadów Ulmów - Goldmanów: Golda (Genia) Gruenfeld oraz Lea Didner wraz ze swoim małym dzieckiem. Zamordowano także trzech braci Szallów, ich ojca Saula Szalla oraz kolejnego mężczyznę z rodziny Szallów. Następnie na oczach dzieci Ulmów rozstrzelano Józefa i jego żonę Wiktorię, która była w siódmym miesiącu ciąży. Na końcu zabito dzieci - ośmioletnią Stanisławę, sześcioletnią Barbarę, pięcioletniego Władysława, czteroletniego Franciszka, trzyletniego Antoniego i półtoraroczną Marię. W masakrze zginęło 16 osób.
W 1995 r. Wiktoria i Józef Ulmowie zostali uhonorowani przez Yad Vashem pośmiertnie tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata a w 2010 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2016 r. otwarto w Markowej Muzeum Polaków Ratujących Żydów im. Rodziny Ulmów a od 2018 roku na wniosek prezydenta RP Andrzeja Dudy obchodzony jest ustawiony przez Sejm i Senat RP Narodowy Dzień Pamięci Polaków Ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Papież Franciszek 17 grudnia 2022 r. ogłosił decyzję o beatyfikacji rodziny Ulmów. Beatyfikacja odbędzie się 10 września w Markowej.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ aszw/
