Gen. Antoni Chruściel (w środku) podczas Powstania Warszawskiego. Źródło: Wikimedia Commons
W uzupełnionym katalogu osób inwigilowanych przez organy represji PRL znalazły się wpisy dotyczące bohaterów Powstania Warszawskiego – poinformowało w poniedziałek Biuro Lustracyjne IPN.
Katalog „osób rozpracowywanych przez ograny bezpieczeństwa PRL” został uzupełniony przez Biuro Lustracyjne IPN o informacje dotyczące gen. Antoniego Chruściela, Jana Krzysztofa Markowskiego, kompozytora, pianistę, twórcę m.in. „Marszu Mokotowa” i „Sanitariuszki Małgorzatki” oraz Anny Sarzyńskiej-Rewskiej (znanej również jako Hanna Rewska), żołnierz AK, działaczka opozycyjnej w PRL.
Jak przypomniano w komunikacie IPN, Chruściel był nominalnym dowódcą całości sił walczących w Warszawie. We wrześniu 1944 r. rozkazem Naczelnego Wodza został mianowany generałem brygady. Pod koniec września 1944 r. po reorganizacji sił powstańczych, został mianowany dowódcą Warszawskiego Korpusu AK. Po upadku powstania przebywał w obozie jenieckim koło Lipska, gdzie w maju 1945 r. uwolniły go oddziały amerykańskie. 26 czerwca 1946 r., decyzją komunistycznego rządu, wraz z grupą generałów, został pozbawiony obywatelstwa polskiego, uchwałę potajemnie wycofano w 1971 r., lecz dopiero w marcu 1989 r. rząd PRL faktycznie uchylił tę decyzję.
Antoni Chruściel (1895-1960)
„Antoni Chruściel już od 1945 r. znalazł się na celowniku komunistycznych władz Polski Ludowej oraz w kręgu zainteresowań komunistycznego aparatu bezpieczeństwa” – zauważają historycy z IPN. „Funkcjonariusze MBP zbierali od 1946 r. wszelkie informacje na temat działalności +Montera+ w konspiracji jak i po zakończonej wojnie. Informacje te uzyskiwano zarówno podczas przesłuchań aresztowanych żołnierzy i dowódców AK, poszukiwano również wszelkich danych o jego rodzinie w kraju” – czytamy w komunikacie IPN.
Wśród doniesień wywiadu pojawiały się między innymi informacje dotyczące prowadzonej przez niego firmy tapicerskiej oraz zaangażowania w działalność „emigracyjnego sztabu generalnego” oraz współpracy „z delegaturą WiN w Londynie”. „W kolejnych latach informowano, że Chruściel wycofał się z wszelkiej działalności politycznej i wyjechał z rodziną do Waszyngtonu. Jak wynika również z materiałów, generał tuż przed śmiercią podjął starania o powrót do kraju. Władze PRL wstępnie wyraziły na to zgodę, planując wykorzystać to propagandowo” – zauważa IPN. „Monter zmarł 30 listopada 1960 r. w Londynie. Prochy generała sprowadzono do Polski w 2004 r. i pochowano na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w ramach obchodów 60 rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego.
„Antoni Chruściel już od 1945 r. znalazł się na celowniku komunistycznych władz Polski Ludowej oraz w kręgu zainteresowań komunistycznego aparatu bezpieczeństwa” – zauważają historycy z IPN. „Funkcjonariusze MBP zbierali od 1946 r. wszelkie informacje na temat działalności +Montera+ w konspiracji jak i po zakończonej wojnie. Informacje te uzyskiwano zarówno podczas przesłuchań aresztowanych żołnierzy i dowódców AK, poszukiwano również wszelkich danych o jego rodzinie w kraju” – czytamy w komunikacie IPN.
Jan Krzysztof Markowski (1913-1980) w międzywojniu był kompozytorem muzyki popularnej, filmowej i teatralnej, oraz współpracownikiem wielu wydawnictw muzycznych. Jesienią 1939 r. włączył się w działalność Polskiego Państwa Podziemnego pod pseudonimem „Jerzy Molicki”. „Równocześnie za zgodą władz podziemnych tworzył muzykę do komedii wystawianych w jawnych teatrach okupacyjnych” – wyjaśniono w komunikacie IPN.
Podczas Powstania Warszawskiego dowodził 2 kompanią pułku „Baszta” walczącego na Mokotowie. W tym czasie stworzył m.in. legendarny „Marsz Mokotowa” i „Sanitariuszkę Małgorzatkę”, które do dziś należą do najpopularniejszych utworów powstańczej Warszawy. Po zakończeniu walk powstańczych dostał się do niewoli niemieckiej (oflag Murnau), następnie po kapitulacji Niemiec wyjechał do Włoch, gdzie wstąpił do II Korpusu Polskiego, a następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie w Londynie współtworzył teatrzyk Niebieski Balonik.
Od 1952 r. współpracował z Radiem Wolna Europa, gdzie współtworzył audycję „Podwieczorek przy mikrofonie”. Tworzył również muzykę do słuchowisk radiowych a także piosenki. „Pierwsze informacje na temat J. Markowskiego UB zdobyła już na początku lat 50-tych podczas rozpracowywania Wiktora Budzyńskiego, bliskiego współpracownika J. Markowskiego z audycji +Podwieczorek przy mikrofonie+”. W rozpracowaniu krypt. „Lwowianin” dotyczącym W. Budzyńskiego, znajduje się charakterystyka z kwietnia 1953 r. dotycząca J. Markowskiego. Kolejne informacje na temat działalności kompozytora pozyskał Departament I MSW w latach 60-tych i 70-tych XX w. W sporządzanych wówczas materiałach funkcjonariusze SB wskazują nie tylko wojenny życiorys J. Markowskiego, ale również analizują jego pozycję w rozgłośni, cechy osobowościowe i rodzinę” – poinformowano w komunikacie.
79 lat temu po 63 dniach walki upadło Powstanie Warszawskie
Anna Sarzyńska-Rewska (1915-1970) przed wojną mieszkała w Łucku na Kresach. We wrześniu 1939 r. trafiła do Warszawy, gdzie włączyła się w działalność konspiracyjną. Od 1941 r. była żołnierzem ZWZ. Wiosną 1943 r. została przydzielona do kobiecego oddziału dywersyjnego AK o kryptonimie „Dysk”. Jesienią 1943 r. została przydzielona do Warszawskich Grup Szturmowych. „Uczestniczyła w rozpoznaniu, planowaniu i realizacji kilkunastu akcji likwidacyjnych przeciw funkcjonariuszom Gestapo i polskim konfidentom. Brała udział między innymi w przeprowadzonym 1 lutego 1944 r. zamachu na Franza Kutscherę - dowódcę SS i Policji w Warszawie” – poinformowano w komunikacie.
Podczas Powstania Warszawskiego walczyła w szeregach Batalionu „Zośka”. Dwukrotnie odznaczona została Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji uciekła z niemieckiej niewoli, ukrywając się w okolicach Warszawy. Po zakończeniu wojny mieszkała i pracowała w Olsztynie i Kartuzach. W 1952 r. powróciła do Warszawy i rozpoczęła pracę w przedsiębiorstwie geodezyjnym.
W 1956 r. funkcjonariusze UB wszczęli inwigilację Rewskiej, ujawniono, że nawiązała ona „kontakt listowny” ze środowiskiem paryskiej „Kultury”. Przez kolejne miesiące w ramach rozpracowania „Geolog”, kontrolowano jej korespondencję i ustalono, że otrzymywała ona zlecenia z Francji, w których proszono ją o zakup różnych książek w kraju, oraz informacje na temat polskiego środowiska literackiego” – informuje IPN. Rewska spotykała się z dyplomatami ambasady Francji, a także uczestniczyła w rozprowadzaniu literatury bezdebitowej, oraz „aktywnie podburzała zgromadzonych” podczas protestów studenckich po zamknięciu tygodnika „Po prostu” w październiku 1957 r. 30 stycznia 1958 r. Rewska została zatrzymana przez funkcjonariuszy SB, którzy w trakcie śledztwa oskarżyli ją o działalność szpiegowską oraz kolportaż ulotek otrzymanych z Francji. W dniu 4 lipca 1958 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie skazał Sarzyńską-Rewską na 3 lata więzienia. W wyniku apelacji karę zmniejszono do 18 miesięcy, a jej wykonanie zawieszono. Przez kolejne lata była inwigilowana przez funkcjonariuszy SB w miejscu pracy i zamieszkania, a jej nazwisko objęto zapisem cenzury.
Dotychczas w katalogach IPN zostały zamieszczone informacje o około 20 tysiącach osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa PRL, o 110 tys. funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego oraz o 33 tys. osób na kierowniczych stanowiskach partyjnych i państwowych PRL.
Tuż przed śmiercią odznaczono ją Orderem Virtuti Militari. Zmarła 1 października 1970 r. w Warszawie, pochowana została na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. W 2009 r. odznaczona została Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Dotychczas w katalogach IPN zostały zamieszczone informacje o około 20 tysiącach osób „rozpracowywanych” przez organa bezpieczeństwa PRL, o 110 tys. funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego oraz o 33 tys. osób na kierowniczych stanowiskach partyjnych i państwowych PRL.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ aszw/
