Na zdjęciu: Tadeusz Wolsza, Marek Kornat, Rafał Łatka, Paweł Skibiński. Fot. M. Szukała
Polska myśl poświęcona komunizmowi jest głęboka. To nasz wielki intelektualny dorobek, który należy szanować – uważa dr Rafał Łatka z UJ, jeden z redaktorów zbióru studiów „Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 roku”. Opracowanie zaprezentowano podczas spotkania w warszawskim Przystanku Historia.
Książka jest podsumowaniem zorganizowanej w marcu 2014 r. konferencji naukowej pod tym samym tytułem, która odbyła się na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zdaniem redaktorów tomu „bez namysłu nad komunizmem i skutkami społecznymi, jakie przyniosło pozostawanie pod sowiecką kontrolą przez blisko pół wieku, nie będziemy w stanie zrozumieć wielu istotnych problemów społeczno-politycznych współczesnej Polski”.
W opinii redaktorów polskie analizy poświęcone komunizmowi należą do najlepszych na świecie, choć nie są one dostatecznie znane, ponieważ po 1939 r. powstawały niemal wyłącznie na emigracji, głównie w Wielkiej Brytanii, USA i środowisku paryskiej „Kultury”. Zdaniem jednego z autorów tomu profesora Marka Kornata dorobek polskiej sowietologii emigracyjnej był kontynuacją studiów nad komunizmem i ZSRS z okresu przedwojennego oraz II wojny światowej. Problemem polskiej emigracji był jednak brak silnego ośrodka naukowego łączącego wysiłek wielu badaczy.
Paweł Skibiński: Lista pytań bez odpowiedzi wciąż jest większa niż liczba publikacji o zjawisku komunizmu, a takim zjawiskiem jest między innymi problem współpracy środowisk katolickich w krajach bloku wschodniego i na Zachodzie z ideologią komunistyczną.
Według prof. Kornata pojęcie "sowietologii" jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania. „Po drugiej wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych to słowo było zarezerwowane dla badaczy piszących o ZSRS i systemie komunistycznym w przychylny sposób oraz krytycznych wobec polityki USA” – zauważył historyk z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk. Z powodu tych zawiłości pojęcie "sowietologa" zostało w badaniach zamieszczonych w tej książce ujęte bardzo szeroko. Dobór omawianej w tomie twórczości badaczy fenomenu komunizmu uzasadniony jest więc, według Kornata, „wartościami poznawczymi ich dzieł”.
Zdaniem Kornata na miano dzieła analizującego fenomen komunizmu zasługuje między innymi „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza. „Jest to bardzo istotna koncepcja sowietologiczna, której nie da się pominąć” - podkreślił Kornat. Wśród polskiej emigracji - zdaniem historyka - bardzo ważna postacią polskiej emigracji był w tej sferze Józef Mackiewicz, „który był przede wszystkim wielkim pisarzem, spadkobiercą duchowej tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego, ale jego książka +Zwycięstwo prowokacji+ jest wielkim traktatem sowietologicznym”.
W tym kontekście - zdaniem autorów tomu studiów - na wyróżnienie zasługuje również twórczość Zbigniewa Herberta, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Brzezińskiego i Leszka Kołakowskiego. Dzielił ich, zdaniem autorów, stosunek do ideologii komunistycznej, cele jakie definiowali, zajmując się ideologią komunistyczną, ale łączyła wartość refleksji nad tym zjawiskiem.
Prace nad zredagowaniem zbioru studiów, zdaniem dr Łatki, uświadomiły badaczom jak wiele tematów związanych ze zjawiskiem komunizmu nie zostało dotąd poddanych naukowej analizie. Według uczestniczącego w dyskusji dr. hab. Pawła Skibińskiego „lista pytań bez odpowiedzi wciąż jest większa niż liczba publikacji o zjawisku komunizmu”, a takim zjawiskiem jest między innymi problem współpracy środowisk katolickich w krajach bloku wschodniego i na Zachodzie z ideologią komunistyczną. Według Skibińskiego, w książce brakuje również omówienia refleksji nad komunizmem w myśli Jana Pawła II, który „był przecież najbardziej wpływowym polskim intelektualistą”.
Autorzy tomu zapowiedzieli wydanie kolejnego tomu, w którym omówiony zostanie polski dorobek badań nad komunizmem po 1989 r.
Zbiór studiów „Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 roku” pod redakcją Rafała Łatki i Bogdana Szlachty został wydany przez Ośrodek Myśli Politycznej.
Michał Szukała (PAP)
szuk/ ls/
