"Jerzy Giedroyc i jego dzieło. Dorobek Biblioteki +Kultury+” - wystawa w Łodzi

Justyna Tomaszewska z Centrum przypomniała, że w tym roku mija 70. rocznica powołania do życia Instytutu Literackiego - najważniejszego polskiego wydawnictwa emigracyjnego, gdzie ukazywały się najważniejsze tytuły polskiej literatury powojennej, krajowej i emigracyjnej, a także miesięcznik "Kultura".

Tomaszewska zwróciła uwagę, że tworzone przez Giedroycia pismo budowało mosty - między Polakami i Polakami, Polakami i sąsiadami oraz Polakami i światem. Trzon redakcji - oprócz Giedroycia - tworzyli: Zofia Hertz, Zygmunt Hertz i Józef Czapski. W 1952 r. do zespołu dołączył Henryk Giedroyc.

Pierwszym tomem Biblioteki „Kultury" była książka Witolda Gombrowicza zawierająca „Trans-Atlantyk” i „Ślub”. W tym samym roku wyszedł też „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza. W siedzibie IL znajdowali schronienie i gościnę pisarze z kraju (Miłosz, Hłasko, Stawar), tu wydawali swoje pierwsze na emigracji książki m.in. Henryk Grynberg, Leszek Kołakowski, Włodzimierz Odojewski, Leopold Tyrmand.

W latach siedemdziesiątych w IL pojawiły się pierwsze wydania książek pisarzy mieszkających w kraju. Szlak utorował Stefan Kisielewski, który w 1967 r. pod pseudonimem Tomasz Staliński rozpoczął u Giedroycia publikację swoich powieści. W rok później Jerzy Andrzejewski pod własnym nazwiskiem ogłosił „Apelację”, następnie ukazały się m.in. książki: Kazimierza Orłosia, Wiktora Woroszylskiego, Kazimierza Brandysa, Stanisława Barańczaka, Ryszarda Krynickiego, Adama Michnika, Jacka Kuronia, Janusza Szpotańskiego.

Wystawa składa się z ponad 20 plansz, na których całość materiału pokazano w układzie chronologiczno-problemowym. Skupia się przede wszystkim na serii wydawniczej Biblioteka "Kultury" - jednej z najważniejszych kolekcji w dziejach kultury polskiej po II wojnie światowej.

W Bibliotece "Kultury" były wydane dzieła pisarzy zarówno krajowych, zza żelaznej kurtyny tj. polskich, rosyjskich, ukraińskich, jugosłowiańskich, jak również zachodnich. Z powodu cenzury np. „1984” George'a Orwella wyszedł pod okładką z reprodukcją sowieckiego plakatu.

Instytut Literacki powstał z inicjatywy Giedroycia wiosną 1946 r. w Rzymie przy 2. Korpusie Polskim, a w 1947 r. został przeniesiony do Maisons-Laffitte pod Paryżem. Od czerwca 1947 roku Instytut wydawał miesięcznik "Kultura", a od 1962 r., kwartalnik "Zeszyty Historyczne". Przez ponad pół wieku istnienia wydawnictwa ukazało się m.in. ponad 630 numerów "Kultury", ponad 500 tomów Biblioteki "Kultury" oraz ponad 130 numery "Zeszytów Historycznych".

Jerzy Giedroyc urodził się 27 lipca 1906 roku w Mińsku Litewskim. Studiował prawo i historię na Uniwersytecie Warszawskim. Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Rumunii, był kierownikiem wydziału polskiego przy poselstwie chilijskim w Bukareszcie. W marcu 1941 roku zgłosił się do służby wojskowej i wyjechał do Palestyny, walczył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich, uczestniczył w kampanii libijskiej i walkach w Tobruku.W marcu 1946 r. wraz z Józefem Czapskim, Gustawem Herlingiem-Grudzińskim oraz Zofią i Zygmuntem Hertzami założył w Rzymie Instytut Literacki.

W lipcu 1947 r. opublikowali pierwszy numer "Kultury", wówczas kwartalnika. W październiku tego samego roku Instytut Literacki przeniósł swoją siedzibę pod Paryż, do Maisons-Laffitte. W okresie PRL-u ośrodek pełnił funkcję nieoficjalnej ambasady niepodległej Polski. Giedroyc już w 1949 roku razem ze swym zespołem wysunął koncepcję ułożenia sobie przez Polskę dobrych stosunków z bezpośrednimi sąsiadami na Wschodzie, bez roszczeń terytorialnych i bez prób - w razie zmiany sytuacji - ułożenia się z Kremlem ponad głowami Litwinów, Ukraińców i Białorusinów. Po 1989 r. Giedroyc, mimo zaproszeń, nie przyjechał do Polski. Zmarł w nocy z 14 na 15 września 2000 roku. Wystawa "Jerzy Giedroyc i jego dzieło. Dorobek Biblioteki +Kultury+” czynna będzie do 20 maja. (PAP)

jaw/ jbr/