Wojciech Kozłowski, zastępca dyrektora ds. programowych Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego. 2016 r. Fot. PAP/T. Gzell
Świadectwa polskich ofiar okupacji sowieckiej, pochodzące ze zbiorów Instytutu Hoovera, zostaną opublikowane przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego. Materiał historyczny obejmuje ok. 30 tys. świadectw z lat 1939-1941.
Dokumenty ze zbiorów amerykańskiego Instytutu im. Hoovera trafią w formie zdigitalizowanej do Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami. Materiały zostaną następnie uporządkowane przez pracowników Ośrodka, którzy przygotują również transkrypcje dokumentów, z których wiele zachowało się w formie rękopisów.
"Świadectwa zgromadzone w Instytucie Hoovera stanowią zapis poruszających przeżyć mieszkańców Kresów Wschodnich podczas II wojny światowej. Są wśród nich relacje osób aresztowanych przez NKWD jako +wrogowie ludu+, torturowanych w czasie śledztw i skazywanych na wieloletni pobyt w łagrach" - wskazała wiceszefowa MKiDN Magdalena Gawin.
Przetłumaczone na język angielski świadectwa opublikowane zostaną na portalach ZapisyTerroru.pl oraz anglojęzycznego ChroniclesofTerror.pl. Porozumienie w tej sprawie podpisano w środę - poinformował Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami w komunikacie, przesłanym PAP w środę.
"Zbiory dokumentów, które zostaną przekazane Ośrodkowi to świadectwa, składane przez obywateli polskich, ofiary zbrodni i represji sowieckich w trakcie II wojny światowej" - podała podsekretarz stanu w ministerstwie kultury i dziedzictwa narodowego dr hab. Magdalena Gawin. Jak przypomniała, relacje gromadzone były przez specjalne biuro, utworzone przez generała Władysława Andersa.
Materiały te, zawierające relacje polskich żołnierzy i cywilów, którzy opuścili Związek Radziecki wraz z Armią Andersa, po zakończeniu wojny znalazły się w zbiorach Instytutu Hoovera w Kalifornii. Rząd Polski na Uchodźstwie przekazał je amerykańskiej instytucji, obawiając się zniszczenia lub przejęcia cennych dokumentów przez władze komunistyczne. Biblioteka Hoovera (jak wówczas nazywał się dzisiejszy Instytut) w dalekiej Kalifornii pozostawała w rękach prywatnych, dzięki czemu w mniejszym stopniu narażona była na ewentualne naciski, by zwrócić zbiory Polsce Ludowej.
"Świadectwa zgromadzone w Instytucie Hoovera stanowią zapis poruszających przeżyć mieszkańców Kresów Wschodnich podczas II wojny światowej. Są wśród nich relacje osób aresztowanych przez NKWD jako +wrogowie ludu+, torturowanych w czasie śledztw i skazywanych na wieloletni pobyt w łagrach" - wskazała Gawin. "Deportowani na Wschód opowiadają o wielotygodniowej podróży w bydlęcych wagonach, ciężkich warunkach życia na zesłaniu, pracy ponad siły, głodowych racjach żywnościowych i śmierci najbliższych" - dodała.
"Mamy nadzieję, że ten symboliczny powrót ożywi pamięć o doświadczeniach okupacji sowieckiej w latach 1939-1941 na Kresach Wschodnich II RP i o niezwykłym fenomenie Armii Andersa" - mówił - ocenił zastępca dyrektora ds. programowych Ośrodka Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego Wojciech Kozłowski.
Marzeniem żołnierzy Andersa i towarzyszącej im ludności cywilnej było powrócić do wolnej, niepodległej Polski. "Wielka epopeja, w wyniku której polskie wojsko walczyło na froncie włoskim, a cywile trafili na kilka kontynentów - do Meksyku, przez Afrykę i Indie, aż po Nową Zelandię - dla wielu skończyła się, niestety, trwałą emigracją. Dzięki współpracy z Instytutem Hoovera i naszemu projektowi świadectwa ich wojennych przeżyć trafią do zbiorowej świadomości Polaków" - ocenił zastępca dyrektora ds. programowych Ośrodka Wojciech Kozłowski.
"Mamy nadzieję, że ten symboliczny powrót ożywi pamięć o doświadczeniach okupacji sowieckiej w latach 1939-1941 na Kresach Wschodnich II RP i o niezwykłym fenomenie Armii Andersa" - zauważył.
Jak tłumaczyła p. o. dyrektor Ośrodka Anna Gutkowska, choć część dokumentów była dostępna już wcześniej, dopiero teraz dostęp do indywidualnych świadectw będzie powszechny. "Dzięki podpisanemu dziś porozumieniu z Instytutem Hoovera nasze zbiory już od września będą systematycznie uzupełniane o świadectwa ofiar zbrodni, dokonanych przez Związek Radziecki" - podkreśliła, dodając, że po raz pierwszy materiały przetłumaczone zostaną na język angielski.
Na mocy podpisanej umowy Ośrodek współpracować będzie także z Archiwum Akt Nowych oraz z Narodowym Archiwum Cyfrowym.
Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego służy interdyscyplinarnej refleksji nad polskim doświadczeniem konfrontacji z dwoma totalitaryzmami XX w. Został powołany do życia wiosną 2016 r. Jego zadaniem jest włączanie polskiego głosu w "pamięć świata" o II wojnie światowej. (PAP)
pj/ mow/
