W 2014 r. wykonany został projekt techniczny remontu drewnianego lamusa w zespole zabudowań dawnego klasztoru Brygidek, później nazaretanek, w Grodnie na Białorusi. Celem projektu - realizowanego przez Jerzego Szałygina i Macieja Warchoła z Fundacji Ochrony Wspólnego Dziedzictwa Kulturowego TERPA, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego - było stworzenie dokumentacji historyczno-konserwatorskiej projektu technicznego remontu drewnianego lamusa (spichlerza).
W projekcie technicznym zawarto opis historii budynku i jego konstrukcji, materiałów użytych do budowy oraz zniszczenia zabytkowej substancji. Określono także jego stan techniczny i przygotowano dokumentację niezbędną do przeprowadzenia prac remontowych i konserwatorskich tego niezwykle cennego dla dziedzictwa narodowego obiektu.
Zabytkowy lamus usytuowany jest w zespole budynków klasztoru Brygidek, składającym się z kościoła, klasztoru oraz zabudowań gospodarczych.
Późnobarokowy drewniany lamus, zachowany do dnia dzisiejszego w ogrodzie klasztornym ma konstrukcję wieńcową, jest dwukondygnacyjny; od frontu w obu kondygnacjach z otwartą dziewięcioprzęsłową arkadową galerią (podcieniem), na piętrze ograniczoną wycinaną balustradą z parapetem, z prostokątnymi oknami i drzwiami. Nakryty jest wysokim, czterospadowym dachem podbitym gontem. Lamus zbudowany został później niż przyjęło się dotąd sądzić, bo w 1769 roku. Należy on do nielicznych przykładów budynków gospodarczych tego typu zachowanych do dnia dzisiejszego na dawnych Kresach Rzeczypospolitej, a w szczególności na Białorusi.
Drewniany podcieniowy spichlerz po pożarze Grodna w 1885 roku adaptowany został do pełnienia funkcji mieszkalnych – parter zajmowała służba klasztorna, piętro kapelan. Wtórny, pochodzący z tamtego okresu, podział wnętrza, wraz z nowo wyciętymi w balach ściennych otworami okiennymi czytelny jest do dnia dzisiejszego. Wydzielone pomieszczenia od końca XIX wieku, w różnych okresach, pełniły zarówno funkcje mieszkalne jak i gospodarcze. Jeszcze w okresie międzywojennym, w latach 20. XX w., spichlerz zaopatrzony był w jeden trzon kominowy, drugi dostawiony został prawdopodobnie w okresie powojennym. W gontowym dachu od strony północnej centralnie umieszczony był mały świetlik w formie wolego oczka. Dwie skrajne osie parteru podcienia dodatkowo zaszalowane były pionowymi deskami. W okresie międzywojennym obiekt miał głównie przeznaczenie gospodarcze.
Po II wojnie światowej ze względu na stan budynku spichlerz pełnił głównie funkcję magazynowe (rozebrano wówczas praktycznie wszystkie urządzenia kuchenno-grzewcze pozostawiając jedynie dwa trzony kominowe). W latach 50. XX w. przeznaczono lamus na szpital dla upośledzonych umysłowo i tę rolę pełnił do końca lat 80. XX w. Po 1990 r. obiekt pozostawał opuszczony; częściowo użytkowany był jako magazyn. Spichlerz (lamus) odzyskany został przez władze kościelne w połowie pierwszego dziesięciolecia XXI w.
Dzięki wcześniejszemu opracowaniu projektowej dokumentacji od 2016 r. prowadzony jest remont i rewaloryzacja obiektu połączona z nadaniem mu nowej, muzealnej funkcji - Muzeum Diecezjalnego. Projekt odnowy zabytkowego lamusa, który jest własnością diecezji grodzieńskiej, prowadzi diecezja ełcka dzięki dotacjom z Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Ochrona dziedzictwa kulturowego za granicą”.
oprac. Jerzy Szałygin
abe/mjs
