Uroczystości pogrzebowe Żołnierzy Niezłomnych – Leopolda Rząsy i Michała Zygo. Źródło: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie
W piątek w Rzeszowie na cmentarzu Wilkowyja odbędzie się pogrzeb dwóch Żołnierzy Niezłomnych: Leopolda Rząsy i Michała Zygo. Obaj byli żołnierzami Armii Krajowej i zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, zostali zamordowani 31 stycznia 1949 r.
Jak poinformowała PAP Katarzyna Gajda-Bator z rzeszowskiego IPN, razem z nimi tego samego dnia na podstawie wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Rzeszowie zamordowano również przewodniczącego zrzeszenia WiN okręgu rzeszowskiego mjr Władysława Kobę. „Rodzin nie powiadomiono o miejscu pochówku. Od grabarza dowiedziano się, że zostali pochowani na cmentarzu przy ul. Podkarpackiej. W nocy po egzekucji zakopano tam zwłoki ludzkie. Przez rodziny miejsce to było traktowane jako ich grób” – zaznaczyła Gajda-Bator. Było to także miejsce spotkań działaczy antykomunistycznych w latach 80. XX wieku.
W 2015 r. zespół Instytutu Pamięci Narodowej kierowany przez prof. Krzysztofa Szwagrzyka odnalazł w tym miejscu trzy ciała, które były bezładnie wrzucone do grobu i skrępowane kablami elektrycznymi. Czaszki ofiar nosiły ślady śmierci zadanej metodą katyńską – strzału w tył głowy. Wśród resztek ubrania odnaleziono m.in. koraliki różańca.
„Po wielu miesiącach badań ogłoszono tożsamość odnalezionych szczątków. Z całą pewnością potwierdzono, że w tym miejscu pochowano właśnie +trzech z WiN-u+. Pogrzeb awansowanego pośmiertnie do stopnia majora Władysława Koby odbył się 17 września 2016 r. w Przemyślu” – dodała Gajda-Bator. W piątek w Rzeszowie pochowani zostaną Rząsa i Zygo.
Leopold Rząsa urodził się w 1918 r. w Drabiniance (obecnie dzielnica Rzeszowa). Podczas nauki w gimnazjum należał do I Rzeszowskiej Drużyny Harcerskiej im. Józefa Piłsudskiego oraz do Kręgu Starszoharcerskiego „Żar”. W 1936 r. rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, których nie ukończył przed wybuchem wojny.
Podczas okupacji niemieckiej pracował m.in. jako pomocnik sołtysa w Staroniwie. W 1941 r. został zaprzysiężony do ZWZ (ps. „Jesiotr”). Od 1943 r. działał w wywiadzie na terenie Placówki Słocina, zbierał m.in. meldunki o volksdeutschach. Po zakończeniu akcji „Burza” został zastępcą oficera wywiadu Obwodu AK Rzeszów, Zygmunta Zięby „Kima”. Przygotowywał raporty o działaniach polskiego i sowieckiego aparatu bezpieczeństwa, aresztowaniach żołnierzy AK i działalności legalnych partii politycznych.
W 1945 r. dokończył studia wyższe przerwane przed wojną, zdobył stopień magistra praw i został aplikantem Sądu Okręgowego w Rzeszowie. Jesienią 1945 r. został ponownie wprowadzony do konspiracji przez Zygmunta Ziębę „Kima” jako zastępca kierownika Wydziału Informacji Rady Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Rzeszów. Zajmował się sporządzaniem raportów informacyjnych z terenu powiatu rzeszowskiego.
W końcu 1945 r. objął po „Kimie” stanowisko kierownika Wydziału Informacji Rady WiN, wkrótce został też zastępcą kierownika Wydziału Informacji Okręgu WiN Rzeszów. Używał ps. „Augustyn”, następnie „Wacław”. Do organizacji wprowadził swojego kolegę z gimnazjum sierż. Michała Zygo „Szymona”, funkcjonariusza KW MO w Rzeszowie.
W 1946 r. objął stanowisko kierownika Wydziału Informacji Okręgu WiN Rzeszów, od 4 V 1947 r. był równocześnie zastępcą prezesa Okręgu Władysława Koby „Marcina”. Co miesiąc przygotowywał szczegółowe raporty z terenu województwa, które obejmowały analizę sytuacji społeczno-gospodarczej i politycznej, nastroje społeczeństwa oraz działalność aparatu bezpieczeństwa wymierzoną w struktury konspiracji niepodległościowej.
Zatrzymany został przez funkcjonariuszy WUBP w Rzeszowie 16 lipca 1947 r. Podjął nieudaną próbę samobójczą, wyskakując z okna trzeciego piętra budynku WUBP. Po niemal półtorarocznym śledztwie został skazany wyrokiem WSR w Rzeszowie na karę śmierci. Został rozstrzelany 31 I 1949 r. w więzieniu na Zamku Lubomirskich w Rzeszowie.
Drugi z żołnierzy, który zostanie w piątek pochowany - Michał Zygo - urodził się w 1917 r. w Rzeszowie. W latach 1937-1938 odbył służbę wojskową w kompanii łączności 24. Dywizji Piechoty w Jarosławiu. Podczas służby w wojsku ukończył szkołę podoficerską przy 6. batalionie telegraficznym, awansując do stopnia kaprala. Zmobilizowany pod koniec sierpnia 1939 r., wziął udział w kampanii wrześniowej.
W latach 1940-1941 był pracownikiem fizycznym w firmie Basaltwerk Radebeule zajmującej się budową dróg w Rzeszowie, następnie został powołany do służby budowalnej, w której służył do maja 1942 r. W późniejszym okresie pracował m.in. na kolei. W okresie okupacji niemieckiej był żołnierzem ZWZ-AK. Z polecenia władz konspiracyjnych wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, infiltrując szeregi tej organizacji. Po wkroczeniu Armii Czerwonej, w sierpniu 1944 r. podjął pracę w Komendzie Wojewódzkiej MO w Rzeszowie.
Początkowo był wywiadowcą, następnie starszym referentem Wydziału Śledczego KWMO. Podczas służby w milicji awansował do stopnia sierżanta. W 1946 r. za namową szkolnego kolegi Leopolda Rząsy wznowił działalność konspiracyjną, tym razem w ramach Zrzeszenia WiN. Wykorzystując służbę w milicji Zygo zbierał informacje dotyczące funkcjonowania KWMO, działalności sowieckich doradców oraz rozpracowujących konspirację niepodległościową agentów UB i MO.
Zygo został aresztowany 7 września 1947 r. przez Urząd Bezpieczeństwa. Został poddany brutalnemu śledztwu. 21 października 1948 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie skazał go na śmierć.
W 1992 r. sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego wydał postanowienie stwierdzające nieważność wyroku WSR w Rzeszowie dotyczące członków WiN Koby, Rząsy i Zygo.(PAP)
autor: Wojciech Huk
edytor: Agata Zbieg
huk/ agz/
