Urodził się 18 kwietnia 1892 r. w Rurach Brygidkowskich pod Lublinem, w wielodzietnej rodzinie chłopskiej. Jego ojciec prawdopodobnie walczył w Powstaniu Styczniowym. Około 1900 r. jego rodzina przeprowadziła się do Lublina.
Ojciec otrzymał posadę u hrabiego Tarnowskiego przy sprzedaży części majątku. Z okresu nauki w miejscowej szkole pochodzi historia, jakoby trzynastoletni Bolesław Bierut rzucił kałamarzem w portret cara Mikołaja II. Sam Bierut zaprzeczał jakiemukolwiek udziałowi w rewolucji 1905 r. W ruch socjalistyczny bez wątpienia zaangażowana była jego starsza siostra Antonina Miłkowska, która pracowała w nielegalnej warszawskiej drukarni „Robotnika”.
Bierut w Komunistycznej Partii Robotniczej Polski
W 1921 r. współzakładał Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową. W tym samym roku wstąpił w szeregi sprzeciwiającej się niepodległości Polski Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, poprzedniczki KPP. Działalność spółdzielczą kontynuował w Zagłębiu Dąbrowskim. W 1923 r. został po raz pierwszy aresztowany. W ciągu kolejnych dwóch lat co kilka miesięcy wpadał w ręce Policji Państwowej.
Z powodu złej sytuacji majątkowej rodziny Bierut już w wieku czternastu lat musiał przerwać naukę. W kolejnych latach imał się różnych zawodów – był zecerem, drukarzem i metrampażem. Jednocześnie kontynuował kursy w wieczorowej szkole handlowej. W 1912 r. wstąpił do PPS-Lewicy. W czasie I wojny światowej zaangażował się również w działalność ruchu spółdzielczego w handlu, a po jej zakończeniu – w Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych. W 1925 r. wyjechał na przeznaczony dla funkcjonariuszy Komunistycznej Partii Polski kurs zasad konspiracji, wywiadu i sabotażu. Po powrocie do Polski nadzorował drukarnię KPP. W kolejnych latach powracał do Moskwy, przechodząc kolejne szkolenia.
W grudniu 1933 r. został aresztowany i skazany na siedem lat więzienia. Powodem zatrzymania była współpraca z sowieckim wywiadem wojskowym. W czasie odbywania kary za postawę w trakcie procesu został usunięty z KPP. Gdy w 1938 r. opuścił więzienie, partia została już rozwiązana. Prawdopodobnie polskie więzienie uratowało mu życie. Większość jego towarzyszy przebywających w ZSRS wymordowano na rozkaz Stalina.
Bierut w czasie okupacji sowieckiej
Po wybuchu wojny opuścił Warszawę i wyjechał do Lublina. Można domniemywać, że zakładał atak ZSRS. 17 września 1939 r. Bierut z grupą towarzyszy byli gotowi na przyjęcie Armii Czerwonej.
Pod okupacją sowiecką organizował szkolenia polityczne, agitował za oderwaniem ziem wschodnich od Polski, organizował pomoc dla byłych więźniów politycznych, wreszcie został kierownikiem hotelu robotniczego w Kijowie. W momencie ataku III Rzeszy przebywał w Mińsku. W listopadzie 1941 r. rozpoczął pracę w zarządzie miasta, gdzie odpowiadał m.in. za rozdział produktów żywnościowych. W jego gabinecie, co potwierdza relacja kuriera AK Jana Kosowicza, pośród mebli i jednego obrazu wisiał na ścianie wielki portret Adolfa Hitlera. Praca na kierowniczym stanowisku w okupowanym przez Niemców mieście mogła zostać odczytana przez komunistów z Moskwy jako kolaboracja z III Rzeszą. Niewykluczone, że przyszły przywódca komunistycznej Polski pracował w Mińsku za przyzwoleniem sowieckich służb specjalnych. Według innej wersji fakt współpracy z Niemcami był wykorzystywany przez sowietów do szantażowania Bieruta. Taką tezę na początku lat osiemdziesiątych wysunął Władysław Gomułka.
Pod koniec 1941 r. Stalin rozpoczął tworzenie partii, która w przyszłości byłaby w stanie przejąć władzę w podbitej przez niego Polsce. Pierwsza grupa, m.in. z Marcelim Nowotką, Pawłem Finderem i Bolesławem Mołojcem, została przerzucona pod Warszawę na spadochronach 28 grudnia. W ten sposób powołano Polską Partię Robotniczą. Bierut wszedł w skład Komitetu Centralnego PPR w lipcu 1943 r., po przerzuceniu przez linię frontu. Występował pod nazwiskiem „Bolesław Birkowski”. W listopadzie Niemcy aresztowali I sekretarza KC PZPR Pawła Findera (Pinkus Finder) i Małgorzatę Fornalską, która była związana z Bierutem i miała z nim córkę.
Konflikt Bierut-Gomułka
Pod koniec 1943 r. rysował się konflikt Bieruta z Gomułką, który zakładał powolne budowanie systemu komunistycznego, a nie szybką sowietyzację. Ten drugi wbrew woli Moskwy (po aresztowaniu Findera i Fornalskiej utracono kontakt radiowy z Moskwą, a Kreml sądził, że wszyscy przywódcy PPR zostali zlikwidowani przez Niemców) stał się przywódcą PPR. Wkrótce jednak sowieckie wpływy zostały zrównoważone przez postawienie Bieruta na czele marionetkowego „podziemnego parlamentu” – Krajowej Rady Narodowej. Wiosną 1944 r. Bierut donosił na Kreml, oskarżając Gomułkę i jego otoczenie o „frakcyjność” i niedostateczne podporządkowanie ZSRS. Stalin zdecydował o zacieśnieniu kontroli nad PPR przez stworzenie tajnego Biura Politycznego Polskiej Partii Robotniczej. Na jego czele stanął Bierut, ale mimo to występował jako „bezpartyjny”.
W sierpniu 1944 r. brał udział w rozmowach Stalina i Stanisława Mikołajczyka. Po kolejnym pobycie w Moskwie w październiku 1944 r. na rozkaz Stalina PPR zaostrzyła terror wobec przeciwników politycznych. Rola Bieruta w nowym systemie ciągle rosła. W jego obecności 26 kwietnia 1945 r. podpisano w Moskwie „Układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i powojennej współpracy polsko-sowieckiej”, którego sygnatariuszami byli Józef Stalin i Edward Osóbka-Morawski. Umowa była faktycznym podporządkowaniem Polski ZSRS. W ciągu kolejnych miesięcy Bierut podtrzymywał swój wizerunek bezpartyjnego i stosunkowo „liberalnego” przewodniczącego KRN. Świadectwem tego był m.in. jego udział w uroczystościach religijnych. Jednocześnie stale nadzorował rozwój aparatu terroru.
Bierut jako prezydent
5 lutego 1947 r. wyłoniony w sfałszowanych wyborach Sejm Ustawodawczy wybrał go na prezydenta RP. Był jednym z głównych architektów polskiej wersji systemu stalinowskiego. W 1948 r. usunął z partii swego głównego przeciwnika politycznego – Władysława Gomułkę. W tym samym roku stanął na czele powstającej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Dążył do zwiększenia bezpośredniego wpływu Kremla na funkcjonowanie instytucji państwa, m.in. przez obsadzanie istotnych stanowisk „doradcami sowieckimi”. Po wejściu w życie Konstytucji PRL przestał pełnić zlikwidowany urząd prezydenta. Objął tekę premiera, którym był do marca 1954 r. Po śmierci Stalina nie zrezygnował z polityki terroru, wymierzonego wówczas szczególnie w Kościół.
Wyjazd Bieruta do Moskwy
Pierwszy sekretarz PZPR zmarł 12 marca 1956 r. w Moskwie, gdzie przebywał od czasów obrad XX Zjazdu KPZR (14–26 lutego). Oficjalnie jako przyczynę jego zgonu podaje się zawał serca; podkreśla się przy tym, że wcześniej Bierut przeszedł grypę i zachorował na ciężkie zapalenie płuc. W związku z nagłą śmiercią sekretarza zaczęły się jednak pojawiać pogłoski o jego rzekomym zamordowaniu lub samobójstwie.
Po śmierci Bieruta w PRL ogłoszono żałobę narodową. Na jego pogrzeb 16 marca oprócz tłumów warszawiaków i delegacji „ludzi pracy” z całego kraju przybył Nikita Chruszczow. Bierut został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Od 1921 r. jego żoną była Janina Górzyńska. Mieli dwójkę dzieci. Matką jego córki (Aleksandry Jasińskiej-Kani) była Małgorzata Fornalska. Od 1944 r. był związany z funkcjonariuszką PPR Wandą Górską.
Michał Szukała (PAP)
