Urodził się 18 stycznia 1946 r. w Warszawie. Jego stryjem był Feliks Perl, jeden z najważniejszych działaczy PPS-Frakcji Rewolucyjnej, redaktor naczelny „Robotnika”. Jego ojciec Ryszard Perl był działaczem komunistycznym związanym ze zdelegalizowaną Komunistyczną Partią Polski. W swojej działalności używał pseudonimu „Lityński”.
Po wojnie Perl był funkcjonariuszem Polskiej Partii Robotniczej. Zmarł w 1947 r. Również matka Jana Lityńskiego Regina Lorenc była działaczką komunistyczną, w czasie wojny członkinią Związku Walki. Pod koniec życia nawróciła się na katolicyzm i związała z ośrodkiem dla niewidomych w podwarszawskich Laskach.
Jan Lityński uczęszczał do warszawskiego Liceum im. Klementa Gottwalda (dziś im. Stanisława Staszica). W tym czasie działał w tzw. czerwonym harcerstwie, był związany z tworzonym przez Jacka Kuronia Hufcem Walterowskim. W 1962 r. zaangażował się również w dyskusje prowadzone w ramach tworzonego przez Adama Michnika Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. Od 1963 r. studiował na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Uniwersytetu Warszawskiego. W 1966 r. wstąpił do Związku Młodzieży Socjalistycznej. Został z niego wyrzucony z powodu zainicjowania akcji zbierania podpisów w obronie zagrożonego relegowaniem z UW Michnika. Brał udział także w innych akcjach środowiska „komandosów”.
Lityński i Marzec ’68
30 stycznia 1968 r. brał udział w słynnej manifestacji pod pomnikiem Mickiewicza, zorganizowanej po przedstawieniu „Dziadów” w reżyserii Kazimierza Dejmka. Kilka tygodni później współzakładał komitet strajkowy na Wydziale Matematyczno-Fizycznym UW. Brał udział w rozpędzonym przez milicję i „aktyw robotniczy” wiecu na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego 8 marca 1968 r. Już 12 marca został skazany na 2,5 roku więzienia. Karę odbywał w warszawskim więzieniu na Rakowieckiej i w Strzelcach Opolskich. 30 lipca 1969 r. został zwolniony na mocy amnestii.
Pracował jako robotnik w zakładach Polfer w Warszawie. Studia matematyczne pozwoliły mu zostać programistą komputerowym w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Informatyki. Latem 1976 r. organizował pierwszą pomoc finansową dla rodzin robotników aresztowanych w czasie protestów w Ursusie i Radomiu. Był jednym z pierwszych działaczy Komitetu Obrony Robotników oraz współzałożycielem „Biuletynu Informacyjnego”, pierwszego pisma ukazującego się poza cenzurą. Był wielokrotnie zatrzymywany przez milicję. W 1977 r. został współredaktorem „Robotnika”, niezależnego pisma na rzecz obrony praw pracowniczych. W tym samym roku został zwolniony z pracy oraz aresztowany wraz z dziesięcioma innymi działaczami KOR. W areszcie spędził kilka miesięcy.
Lityński w Komitecie Obrony Robotników
Po przekształceniu KOR w Komitet Samoobrony Społecznej „KOR” zaangażował się w działalność Biura Interwencyjnego KSS „KOR”. Pisał do nowo powstałej „Krytyki”. Uczestniczył też w spotkaniach z Václavem Havlem oraz innymi działaczami „Karty 77” na granicy polsko-czechosłowackiej w Karkonoszach. Był zwolennikiem rozwinięcia działalności KSS „KOR” przez tworzenie niezależnych od władz Wolnych Związków Zawodowych.
W lipcu 1980 r. zbierał przekazywane do Radia Wolna Europa informacje na temat pierwszej fali protestów społecznych po wprowadzonej przez władze podwyżce cen. 14 sierpnia został aresztowany. Władze zwolniły go wraz z większością pozostałych więźniów politycznych po podpisaniu Porozumień Sierpniowych. Został doradcą władz NSZZ „Solidarność” oraz regionalnych struktur rodzącego się Związku, m.in. w Wałbrzychu i Krakowie.
Posłanie do ludzi pracy Europy Wschodniej
Był autorem uchwalonego przez I Zjazd „S” „Posłania do ludzi pracy Europy Wschodniej”. W ostatnich miesiącach karnawału „Solidarności” współzakładał Kluby Rzeczypospolitej Samorządnej, których celem miała być stopniowa realizacja programu NSZZ „S”, uchwalonego na pierwszym zjeździe Związku. W 1981 r. w stanie wojennym internowany, a następnie aresztowany. Został oskarżony o działania na rzecz „siłowego obalenia ustroju PRL”. Był więziony w areszcie śledczym na Mokotowie i na Białołęce.
W podziemnych wydawnictwach opublikował kilka książek: „Solidarność – problemy, znaki zapytania” (1984), „Książę jest nagi. Uwagi o socjotechnice komunizmu” (wraz z socjologiem Pawłem Śpiewakiem, 1987), „Co dalej” (1987), „PSL 1945–1947. Model oporu” (1988).
Lityński w Solidarności
1 czerwca 1983 r. uzyskał przepustkę na Pierwszą Komunię Świętą swojej córki. Postanowił nie wracać do więzienia. Działał w solidarnościowym podziemiu. Wszedł w skład Regionalnego Komitetu Wykonawczego NSZZ „S” Regionu Mazowsze. Był zwolennikiem stopniowego ujawniania struktur „Solidarności” oraz podejmowania rozmów z władzami PRL. Postulaty te wysuwał m.in. na łamach podziemnego „Tygodnika Mazowsze”. W kwietniu 1987 r. śledztwo w sprawie jego ucieczki z przepustki zostało umorzone na wniosek szefa MSW gen. Czesława Kiszczaka. W tym samym roku był współautorem deklaracji Kręgu Przyjaciół Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. Uczestniczył w strajku w kopalni „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu-Zdroju w sierpniu 1988. 18 grudnia 1988 r. wszedł w skład jawnego Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym „S” Lechu Wałęsie.
W 1989 r. był uczestnikiem obrad okrągłego stołu. Zasiadał przy podstoliku ds. górnictwa. W wyborach z 4 czerwca 1989 r. został wybrany na posła z woj. wałbrzyskiego.
Działalność Lityńskiego po 1989 r.
W Sejmie zasiadał do 2001. Od 1990 r. działał w Ruchu Obywatelskim Akcja Demokratyczna, następnie w Unii Demokratycznej i Unii Wolności (wiceprzewodniczący) oraz Partii Demokratycznej.
W 2006 r. został odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a dwa lata później Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą. Z rąk prezydenta Bronisława Komorowskiego w 2015 r. otrzymał Krzyż Wolności i Solidarności.
Latem 2020 r. zaangażował się w poparcie dla białoruskiej opozycji politycznej. Był współautorem listu działaczy „S” skierowanego do organizacji domagających się przeprowadzenia na Białorusi wolnych wyborów prezydenckich.
Zmarł w wyniku utonięcia w Narwi. Próbował ratować swojego psa, który spadł ze skarpy do zamarzniętej rzeki.
szuk /
