Józef Cyrankiewicz (1911-1989)
Józef Cyrankiewicz urodził się 23 kwietnia 1911 r. w Tarnowie w rodzinie inteligenckiej. Ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1931 r. wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Od 1935 r. sprawował funkcję sekretarza Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Krakowie.
W czasie kampanii polskiej we wrześniu 1939 r. walczył jako oficer rezerwy artylerii.
Po zwolnieniu z niemieckiej niewoli włączył się w działalność konspiracyjną, kierując Komitetem Krakowskim PPS-WRN (Wolność Równość Niepodległość).
Aresztowany przez Gestapo w 1941 r., przez kilka miesięcy przetrzymywany był w więzieniu na Montelupich w Krakowie. Następnie wywieziony został do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie brał udział w tworzeniu struktur ruchu oporu.
W styczniu 1945 r. przeszedł drogę ewakuacji więźniów z Auschwitz do obozu koncentracyjnego Mauthausen.
Po zakończeniu wojny powrócił do Polski i stał się jednym z przywódców tzw. odrodzonej PPS.
Podczas obradującego na przełomie czerwca i lipca 1945 r. XXVI Kongresu PPS został wybrany sekretarzem generalnym Centralnego Komitetu Wykonawczego.
W listopadzie 1946 r. uczestniczył w poufnych rozmowach w Soczi, na które przedstawicieli PPS i PPR zaprosił Józef Stalin.
W lutym 1947 r., po sfałszowanych przez komunistów wyborach do Sejmu Ustawodawczego, objął stanowisko premiera i z dwuletnią przerwą (w latach 1952-1954 był wicepremierem w rządzie Bolesława Bieruta) sprawował je do grudnia 1970 r.
Należał do zwolenników „zjednoczenia” PPS z PPR. W grudniu 1948 r. na Kongresie Zjednoczeniowym wszedł w skład Komitetu Centralnego utworzonej wówczas Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zasiadał w nim do 1975 r. Do 1954 r. pełnił także funkcję sekretarza KC, a do 1971 r. był członkiem Biura Politycznego KC.
Od 1949 r. do 1972 r. był przewodniczącym Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.
W czerwcu 1956 r., po zakończeniu krwawej pacyfikacji robotniczych protestów w Poznaniu, w wyniku której śmierć poniosło co najmniej 79 osób, wygłosił słynne przemówienie radiowe, stwierdzając m.in.: „ Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewien, że mu tę rękę władza odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podniesienie stopy życiowej ludności, w interesie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny”.
Po październiku 1956 r. zachował stanowisko premiera i przez następnych 14 lat był lojalnym współpracownikiem Władysława Gomułki.
Do sukcesów dyplomatycznych należy zaliczyć podpisany przez niego z kanclerzem Willym Brandtem 7 grudnia 1970 r. w Warszawie „Układ między PRL a RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków”, zawierający m.in. uznanie przez stronę zachodnioniemiecką polskiej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Po brutalnym stłumieniu robotniczego protestu na Wybrzeżu, które spowodowało wg oficjalnych danych śmierć 45 osób, i odejściu ekipy Władysława Gomułki, 23 grudnia 1970 r. zmuszony był ustąpić ze stanowiska premiera. Jego miejsce zajął Piotr Jaroszewicz. Tego samego dnia wybrany został przewodniczącym Rady Państwa. Funkcję tę pełnił do marca 1972 r.
Od 1973 r. do 1986 r. przewodniczył Ogólnopolskiemu Komitetowi Obrońców Pokoju.
Zmarł w Warszawie 20 stycznia 1989 r. (PAP)
mjs
