Urodził się 6 lutego 1905 r. w Brzegach Franciszkańskich k. Krosna na Podkarpaciu w ubogiej rodzinie robotniczej. Jego ojciec działał w szeregach galicyjskiej lewicy niepodległościowej. Edukację Władysław zakończył w wieku 12 lat. Później kształcił się zawodowo. W 1919 r. podjął pracę w przemyśle naftowym. W latach 1922–1926 był ślusarzem w różnych przedsiębiorstwach.
W tym czasie związał się z młodzieżówką PPS „Siła”. Pozostał jej członkiem do 1925 r. Działał w robotniczych organizacjach związkowych. Do nielegalnej Komunistycznej Partii Polski wstąpił w roku 1926. Zorganizował strajk naftowców w Drohobyczu, za co trafił do aresztu. Po odzyskaniu wolności wszedł w skład Komitetu Centralnego KPP. Podczas protestu robotniczego w Łodzi w 1932 r. został ciężko ranny w nogę. Aresztowany, a następnie skazany za działalność na szkodę państwa polskiego. W więzieniu rozchorował się. Z powodu stanu zdrowia został zwolniony czasowo z odbywania kary. Zbiegł do Związku Sowieckiego. Tam w latach 1934–1935 ukończył Międzynarodową Akademię Partyjną. Powrócił do kraju i zamieszkał na Śląsku. W 1936 r. pełnił funkcję sekretarza Komitetu Okręgowego KPP w Katowicach. Został ponownie osadzony w więzieniu. W tym czasie decyzją Stalina KPP rozwiązano, a większość jej członków, którzy nie byli w polskich więzieniach, rozstrzelano.
Gomułka w PPR
We wrześniu 1939 r. Gomułka uciekł i przedostał się do Warszawy, a następnie na tereny okupowane przez Związek Sowiecki. Pracował w jednej z fabryk we Lwowie. W 1941 r. wstąpił do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Pisał do polskojęzycznej gazety „Czerwony Sztandar”. Po agresji Niemiec na ZSRS nie zdołał ewakuować się na wschód. Powrócił w rodzinne strony i już jako członek Polskiej Partii Robotniczej zakładał na Podkarpaciu jej komórki. Następnie na wezwanie przywódcy KPP Pawła Findera przeniósł się do Warszawy, gdzie dalej prowadził działalność partyjną. W listopadzie 1943 r. wybrano go na sekretarza Komitetu Centralnego PPR. Był autorem najważniejszej broszury propagandowej PPR „O co walczymy?”. Pod koniec 1943 r. zainicjował powstanie Krajowej Rady Narodowej. Jego działania były krytycznie oceniane przez Kreml, który uznawał, że Gomułka dąży do uzyskania niezależności od jego wytycznych.
„Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy”
W latach 1945–1948 sprawował kolejno funkcje wicepremiera Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej, Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, rządu RP i ministra Ziem Odzyskanych. Był współodpowiedzialny za wprowadzenie terroru w Polsce. W wypowiedzi skierowanej do Stanisława Mikołajczyka i pozostałych członków rządu z ramienia PSL zapowiedział, że komuniści „władzy raz zdobytej nie oddadzą nigdy”. Mimo że popierał zjednoczenie PPR i PPS, stopniowo tracił poparcie Kremla. Na jego pozycję wpływał również sprzeciw wobec ataków na przywódcę Jugosławii Josipa Broz Titę. Przyczyniały się do tego także walki frakcyjne wewnątrz PPR. W 1948 r. oskarżony o tzw. odchylenia prawicowonacjonalistyczne został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska sekretarza PPR. Został skierowany do pełnienia mało istotnych funkcji administracyjnych. W 1951 r. zatrzymany. Był przetrzymywany w ściśle tajnym więzieniu w Miedzeszynie. Przebywał w ścisłym odosobnieniu do 1954 r.
Powrót Gomułki
Po odwilży politycznej zapoczątkowanej w ZSRS przez Nikitę Chruszczowa i śmierci Bolesława Bieruta w partii pojawiły się głosy nawołujące do uwolnienia Gomułki.
Na fali rozliczeń za Poznański Czerwiec został – na VIII plenum KC PZPR 21 październiku 1956 r. – wybrany na I sekretarza KC PZPR. Wybór ten rozbudził nadzieje społeczne. Na wiec zorganizowany po zakończeniu plenum przyszło na warszawski plac Defilad ok. pół miliona ludzi. Poparcie dla nowego I sekretarza wzrosło, po tym jak wynegocjował z Moskwą, że każde działania wojsk sowieckich stacjonujących w Polsce będą konsultowane z polskimi władzami, oraz ustalił nowe sposoby rozliczeń w handlu z ZSRS. Perspektywy otwierała przed społeczeństwem także zapowiedź polskiej drogi do socjalizmu.
Koniec odwilży
Po kilkunastu miesiącach Gomułka „wygasił odwilż” i zaostrzył politykę. Na nowo nastąpiły napięcia na linii państwo–Kościół. Ograniczono swobody obywatelskie i kulturalne wywalczone na fali przemian. W marcu 1968 r. I sekretarz zdławił protesty studenckie po zdjęciu „Dziadów” Mickiewicza wystawianych w Teatrze Narodowym w Warszawie. Rozpoczął nagonkę antysemicką. Jego pozycja polityczna stopniowo słabła.
Usunięcie Gomułki
Po ogłoszonej przez władze PRL 12 grudnia 1970 r. ogromnej podwyżce cen mięsa i innych artykułów żywnościowych w wielu miastach kraju rozpoczęły się strajki, z których najbardziej dramatyczny przebieg miały te w Trójmieście i Szczecinie. Przeciwko robotnikom, którzy wyszli protestować na ulice tych miast, na podstawie osobistej decyzji I sekretarza wojsko i milicja użyły broni z ostrą amunicją. W wyniku podjętych przez władze akcji śmierć poniosło 45 osób, blisko 1 200 zostało rannych, a kilka tysięcy ‒ zatrzymanych. Podczas gdy sam Gomułka po gwałtownym pogorszeniu stanu zdrowia znalazł się w szpitalu, na VII Plenum KC PZPR zwołanym w trybie pilnym 20 grudnia 1970 r. zatwierdzono ustaloną zawczasu zmianę na stanowisku I sekretarza KC PZPR. Towarzysza „Wiesława” zastąpił, za aprobatą Moskwy, dotychczasowy I sekretarz KW PZPR w Katowicach, Edward Gierek.
Władysław Gomułka resztę życia spędził w podwarszawskim Konstancinie. Zajmował się pisaniem wspomnień oraz historii PPR. Zmarł 1 września 1982 r. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Michał Szukała (PAP)