Freski we Lwowie u Jezuitów, gdzie obecnie mieści się garnizonowa cerkiew greckokatolicka pw. świętych Piotra i Pawła, odzyskują dawny blask.
Z perspektywy wiernych i turystów, którzy odwiedzają piękny XVIII-wieczny kościół przy lwowskiej ulicy Teatralnej, widać ołtarz główny oraz... istny las rusztowań – opisuje stan prac Piotr Ługowski, szef programu „Ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą” w Instytucie POLONIKA.
Blisko 10 pięter wyżej, na wysokości niemal 30 metrów, trwa skomplikowana i długotrwała konserwacja malarskiego arcydzieła Franza-Franciszka i Sebastiana, ojca i syna Ecksteinów. Tak kompleksowych prac nie przeprowadzano tu od lat. Na ich finał trzeba cierpliwie poczekać, ale konserwacja pod okiem – najpierw Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a później z pomocą Instytutu Polonika weszła w fazę mocno zaawansowaną – zaznaczają konserwatorzy.
MKiDN: lwowski kościół Jezuitów z odrestaurowanymi freskami Franciszka Ecksteina
Freski po konserwacji pojawią się w zupełnie nowej odsłonie. Sceny z życia świętych Piotra i Pawła, Apoteoza św. Ignacego Loyoli w otoczeniu świętych jezuickich, przedstawienia alegoryczne na tle iluzjonistycznie potraktowanej architektury odzyskają swój charakterystyczny delikatny wygląd sprzed ponad 250 lat; dzieło datowane jest na lata 1738–1742.
Mija właśnie dekada od chwili, gdy zabytkową świątynię ponownie przywrócono celom sakralnym. Od momentu, gdy Lwów znalazł się w granicach dawnego ZSRS, kościół przy Teatralnej został zamieniony w gigantyczny magazyn książek. Wedle szacunków przechowywano tu około trzy milionów woluminów, w tym część zbiorów lwowskiego Ossolineum. W tym czasie nikt nie przejmował się stanem samego budynku, nikt także nie prowadził żadnych prac zabezpieczających i konserwatorskich we wnętrzach. W przypadku polichromii i niektórych elementów wyposażenia ich stan był – po ponad 70 latach – wręcz katastrofalny. Obecnie do dawnej świetności przywraca je pieczołowicie zespół specjalistów z Polski i Ukrainy.
„W pierwszym etapie, przed przystąpieniem do prac, dokonano rozpoznania stanu zachowania malowideł, aby móc podjąć odpowiednie działania zgodne ze sztuką konserwatorską” – charakteryzuje stan prac Piotr Ługowski. „Wykonano badania nawarstwień ściennych w formie sond stratygraficznych. Potwierdzono tym samym, że malowidła są mocno przemalowane, a stan ich zachowania pod spodem jest bardzo zły, i co najgorsze, uszkodzenia są zróżnicowane” – wskazuje.
Michał Michalski: Lwów jest największym zespołem polskiej architektury zabytkowej na świecie
Szczególnie mozolna była konserwacja techniczna, podczas której odczyszczono część malowideł, usunięto przemalowania – zaznacza Ługowski. Kilkukrotnie też przeprowadzone zostały odsalania oraz iniekcje podtynkowe. Uzupełniono ubytki zapraw oraz zabezpieczono malowidła przed niebezpiecznym działaniem czynników atmosferycznych, prowadzących potencjalnie do nowych wysoleń – mówi.
Cały ten zespół prac został wykonany zgodnie zatwierdzonym programem konserwatorskim i sztuką konserwatorską. Obecnie trwa konserwacja estetyczna z uzupełnieniem ubytków pobiał oraz retusze, uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej wraz z dużymi partiami rekonstrukcji, tak aby nadać freskowi charakter malowidła iluzjonistycznego.
Polsko-ukraińskim zespołem konserwatorów kieruje dr Paweł Boliński z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie – podaje Ługowski. (PAP)
Anna Bernat
Historyczne kalendarium „lwowskich Jezuitów”
1584 – sprowadzenie do Lwowa jezuitów;
1610 – fundacja kolegium jezuitów przez Elżbietę Sieniawską i rozpoczęcie budowy murowanego kościoła wg projektu (najpierw) anonimowego architekta zakonnego, a potem od 1620 roku – Giacomo Briano;
1634 – pierwsza wymiana dachu (z krytego gontem na blachę);
1636-37 – tynkowanie kościoła wewnątrz i na zewnątrz. Wnętrze ozdobiono stiukami i malowidłami;
1640 – świątynia zostaje konsekrowana pod wezwaniem św. Piotra i Pawła;
1647 – zawarcie kontraktu na budowę ołtarza głównego;
1696 – pobielenie wnętrza kościoła i odnowienie malowidła na sklepieniu; wybito nowe okna w nawie i emporze od strony północnej;
31 sierpnia 1734 – pożar niszczy wieżę i dach kościoła. Odbudowa dzięki donacjom bpa Samuela Ożgi oraz Elżbiety z Potockich Szczuczyny;
1738–40 – Franciszek Eckstein rozpoczyna prace nad freskami w nawie głównej;
1741 – po śmierci artysty zlecenie przejmuje jego syn Sebastian. To on wykonał freski w nawach bocznych i na emporach;
1753 – dach pokryty blachą miedzianą (kościół wraz z kaplicą św. Benedykta);
1773 – kasata zakonu Jezuitów. Zamurowanie wejścia do kaplicy św. Benedykta;
1765 – wichura zrywa dach świątyni;
1830 – obniżono wieżę przy prezbiterium, która groziła zawaleniem;
1836 – świątynia zwrócona zakonowi;
1842–1845 – prace przy restaurowaniu zewnętrznych murów budowli;
1855 – restauracja fasady;
1868–1870 – konserwacja naw bocznych;
1870 – ponownie wymieniono pokrycie dachu;
1879 – Karol Stopler gruntownie odrestaurował freski w nawie głównej – czyścił je wyłącznie chlebem!;
9 stycznia 1919 – podczas walk z Ukraińcami pocisk artyleryjski przebił dach i sklepienie. Freski zostały uszkodzone, ale ładunek na szczęście nie wybuchł;
1926 – kościół uzyskał nowe oświetlenie;
1928 – Jerzy Janisch przeprowadził renowację malowideł. Podczas prac odkryto sygnaturę Franciszka Ecksteina. Załatano wtedy dziurę w sklepieniu (ślad trafienia sprzed kilku lat) i namalowano datę 1919 upamiętniającą to wydarzenie;
1933–1934 – konserwacja fresków. Prace rozpoczęto od tych w prezbiterium. Stwierdzono wówczas, że poprzednie prace były niefachowe i doprowadziły do daleko idących zmian kolorytu malowideł;
1937 – kontynuacja prac Jerzego Janisza;
12 września 1939 – dach spłonął podczas walk, a sklepienie prezbiterium uległo uszkodzeniu;
1940 – za czasów sowieckich w kościele umieszczono magazyn książek, który zlikwidowano dopiero pod koniec 2011 roku;
6 grudnia 2011 – kościół konsekrowany jako cerkiew garnizonowa greckokatolicka pod dawnym wezwaniem świętych Piotra i Pawła;
2015 – rozpoczęcie prac konserwatorskich malowideł na sklepieniu prezbiterium i nawy głównej finansowanych ze środków polskiego resortu kultury i parafii św. Piotra i Pawła, a od 2018 r. z funduszy Instytutu Polonika. Prowadzi je polsko-ukraiński zespół pod kierunkiem dr Pawła Bolińskiego.
abe/
