Dr Marcin Warchałowski prezentuje kości niedźwiedzia jaskiniowego znalezione w rejonie Kopy Magury w Muzeum Tatrzańskim im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Fot. PAP/G. Momot
Kości niedźwiedzia jaskiniowego, szkic diabłów autorstwa Jana Matejki wykonany na drzwiach góralskiej chałupy czy złóbcoki słynnego Sabały - takie między innymi ciekawe, na co dzień nieeksponowane przedmioty znajdują się w magazynach Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.
Jednymi z pierwszych eksponatów otwartego dla publiczności w 1889 roku Muzeum Tatrzańskiego, były kości niedźwiedzia jaskiniowego, pochodzące z plejstocenu. Te kości zostały w większości odkryte w masywie Kopy Magury w Tatrach. Kolekcja kości niedźwiedzi jaskiniowych jest o tyle ciekawa, bo liczy przeszło 6,5 tys. elementów kostnych.
"Takie postaci jak Mariusz Zaruski, Witkacy, Stanisław Witkiewicz, Bracia Zwolińscy odkrywali te kości w tatrzańskich jaskiniach i przynosili je do Muzeum Tatrzańskiego już od końca XIX wieku. Ostatnich znalezisk dokonano w latach 50. XX wieku" – wyjaśniał dr Marcin Warchałowski z działu przyrodniczego Muzeum Tatrzańskiego.
Dodał, że niedźwiedź jaskiniowy bardzo licznie występował w Tatrach i jest kuzynem znanego nam współcześnie niedźwiedzia brunatnego. Niedźwiedź jaskiniowy był jednak większy, bo ważył około jednej tony, a długość jego ciała dochodziła do 2 m. Był zwierzęciem roślinożernym, czasem żywiący się padliną.
"Do końca nie jesteśmy pewni, dlaczego niedźwiedź jaskiniowy wyginął, ale istnieją przypuszczenia, że mógł do tego przyczynić się człowiek. Ciekawostką jest, że w Kopie Magury wydobyto jeden z najbardziej kompletnych szkieletów kości niedźwiedzia jaskiniowego. Było to w latach 50. XX wieku, a odkrycie było sensacją na skalę światową, ponieważ równie kompletny szkielet został znaleziony tylko w Austrii. Dało to możliwość zmierzenia szczegółowo gabarytów niedźwiedzia jaskiniowego" – wyjaśniał dr Warchałowski.
Ciekawym eksponatem w zbiorach zakopiańskiego muzeum jest archaiczny instrument muzyczny zwany złóbcokami słynnego góralskiego bajarza zwanego "Homerem Tatr" Jana Krzeptowskiego – Sabały. Sabała bawił swoimi opowieściami m.in. dra Tytusa Chałubińskiego i Stanisława Witkiewicza przygrywając im właśnie na złóbcokach. Zanim górale sięgnęli po klasyczne skrzypce, pod Tatrami muzykowano właśnie na takich instrumentach. W kolekcji Muzeum Tatrzańskiego zachowało się kilka złóbcoków, na których grał sam Sabała. Ciekawe złóbcoki w muzealnej kolekcji z 1895 roku posiadają charakterystyczny strunociąg wykonany z kości wołowej.
Jednym z pierwszych etnograficznych eksponatów w Muzeum Tatrzańskim jest szeroki góralski pas zwany opaskiem, który w 1888 r. kupiło Towarzystwo Tatrzańskie od Józefa Barana z Zakopanego. Jak wyjaśniła szefowa działu etnografii Muzeum Tatrzańskiego Anna Kozak, opasek został wykonany z bardzo dobrze wyprawionej skóry, najprawdopodobniej cielęcej i posiada aż sześć klamer. Artefakt rozpoczął zbiór opasków góralskich, który liczy 63 sztuki.
"Opasek, czyli bardzo szeroki pas był elementem męskiego odziemia góralskiego i pełnił funkcję ozdobne, ale i praktyczne: wzmacniał sylwetkę, chronił przed zimnem i wilgocią i był też rodzajem kieszeni, a nawet podobno przemycano w nim tytoń. Na początku XX wieku opaski wychodziły z użycia, ale przetrwały najdłużej wystroju pasterskim, stąd też często mówi się na nie opaskami bacowskimi. Posiadanie takiego pasa świadczyło również o majętności" – wyjaśniała szefowa działu etnografii.
Interesującym eksponatem w magazynach Muzeum Tatrzańskiego są drewniane drzwi z dawnego domu pierwszego zakopiańskiego proboszcza ks. Józefa Stolarczyka, na których mistrz Jan Matejko naszkicował wizerunki diabłów. Krakowski mistrz kilkakrotnie przebywał w Zakopanem, a mało znane szkice na drzwiach powstały podczas jego pobytu pod Tatrami w 1885 r. Drzwi ze szkicem Matejki trafiły do Muzeum Tatrzańskiego najprawdopodobniej w 1901 r.(PAP)
autor: Szymon Bafia
szb/ dki/
