Opublikowany w tym tygodniu w USA "Dziennik podróży" Alberta Einsteina z lat 1922-23, ujawnia "ciemną stronę" genialnego fizyka i pod koniec życia wielkiego autorytetu moralnego ruchu praw obywatelskich: dawną dyktowaną europocentryzmem ksenofobię i rasizm.
W zapiskach z podróży, która wiodła z Hiszpanii przez Bliski Wschód do Chin i Japonii, 43-letni wówczas fizyk, którego teorie miały zasadniczy wpływ na współczesne rozumienie wszechświata, prezentuje się jako elitarny europejski intelektualista, patrzący z pogardą, a nawet z odrazą na narody azjatyckie, a w szczególności na Chińczyków.
"Biada, jeśli ci Chińczycy zastąpią wszystkie inne rasy. Dla takich jak my (tj. Europejczyków - PAP) już samo myślenie o tym jest niewypowiedzianie smutne" - napisał twórca teorii względności. Według niego, "gdy Chińczycy jedzą, nie siedzą na ławach, ale kucają jak Europejczycy, kiedy chcą sobie ulżyć w gęstym lesie".
Einstein zacytował też opinię portugalskich nauczycieli w Hongkongu, iż "Chińczyków nie da się nauczyć logicznego myślenia i w szczególności nie mają oni żadnego talentu do matematyki".
Te powielające kulturowe stereotypy zapiski, dostępne dotąd w całości tylko w niemieckim oryginale, ukazały się teraz w pełnej wersji angielskiej nakładem prestiżowego wydawnictwa Princeton University Press. Są plonem trwającej pięć i pół miesiąca podróży, jaką Einstein odbył w towarzystwie swej drugiej żony Elsy na przełomie 1922 i 1923 roku.
Szereg komentatorów tłumaczy szokujące dziś opinie Einsteina tym, że były one typowe dla ówczesnej epoki. Nikogo wtedy nie bulwersował pogardliwy stosunek Europejczyków do mieszkańców innych kontynentów.
Hołdowanie przez genialnego fizyka w różnych okresach jego życia kontrowersyjnym poglądom uwidaczniało się także w innych okolicznościach. Jak pisze w swej biograficznej książce "Einstein. Jego życie, jego wszechświat" były redaktor naczelny tygodnika "Time" Walter Isaacson, gdy w trwającym 11 lat pierwszym małżeństwie Einsteina z jego naukową współpracownicą Milevą Marić pojawił się kryzys, uczony przedstawił żonie mizoginiczny zestaw zaleceń mających uratować ich związek. Domagał się między innymi, by sprzątała mieszkanie, serwowała mu trzy posiłki dziennie i przerywała mówienie na każde jego żądanie. W 1919 para się rozwiodła.
Usprawiedliwianie szokujących przekonań słynnego naukowca "duchem epoki" nie do końca przekonuje Ze’eva Rosenkranza, redaktora angielskiej wersji językowej podróżniczych zapisków Einsteina. Jak napisał w przedmowie do tej publikacji, "przedstawianie innych narodowości jako biologicznie podrzędnych jest wyraźnym przejawem rasizmu" zaznaczając, że "takie poglądy (jak Einsteina - PAP) nie były w tym czasie powszechne, były inne poglądy bardziej tolerancyjne".
Wypowiadając się dla dziennika "Washington Post" Rosenkranz zwrócił uwagę na ewolucję poglądów Einsteina po tym, gdy ze względu na swe żydowskie pochodzenie opuścił Niemcy po dojściu Hitlera do władzy i w roku 1933 osiedlił się w Stanach Zjednoczonych.
Einstein związał się z ruchem emancypacji czarnoskórej ludności Stanów Zjednoczonych, podpisywał petycje przeciw dyskryminacji mniejszości rasowych i z własnej inicjatywy bronił prawości charakteru czarnoskórego socjologa, dziennikarza i radykalnego działacza społecznego W.E.B. Du Boisa, który w roku 1950 został oskarżony o współpracę ze Związkiem Radzieckim.
Występując w roku 1946 na Uniwersytecie im. Lincolna w Pensylwanii, jednej z najstarszych w Stanach Zjednoczonych uczelni dla afroamerykańskiej mniejszości, Einstein powiedział, że obowiązująca wtedy segregacja rasowa "jest chorobą białej ludności Ameryki".
Z Waszyngtonu Tadeusz Zachurski (PAP)
tzach/ dmi/ mal/
