Dawne kartki bożonarodzeniowe stanowią dokumentację różnych obrzędów i zwyczajów świątecznych. Ukazują m.in. strojenie choinki, moment dzielenia się opłatkiem, pokłon Trzech Króli, pasterkę czy Gwiazdę Betlejemską – mówi PAP kolekcjoner pocztówek Stanisław Rudy z Zamościa.
O tym, jak dawniej obchodzono Wigilię i święta Bożego Narodzenia można przekonać się zwiedzając wystawę w Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Ekspozycja „Boże Narodzenie na Mazowszu” prezentuje dawny wystrój wiejskich chałup i szlacheckiego dworu oraz tradycyjne zwyczaje i potrawy.
Spanie na słomie w Boże Narodzenie i obrzucanie się święconym owsem czy żytem w drugi dzień świąt, czyli w dniu św. Szczepana na pamiątkę jego ukamieniowania, to niegdyś, bardzo popularne i powszechnie praktykowane w tradycji ludowej Podkarpacia, a obecnie zupełnie zapomniane zwyczaje związane ze świętami Bożego Narodzenia.
Zwyczaje Świąt Bożego Narodzenia na Śląsku, w Zagłębiu i na Żywiecczyźnie, a także tradycyjne świąteczne potrawy i ozdoby – prezentowane będą w niedzielę 17 grudnia podczas Śląskiej Wiliji, organizowanej co roku w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie.
Wiele czynności wykonywanych dawniej w Wigilię miało zapewnić urodzaj, pomyślność, zdrowie. Stąd tak dużo praktyk wierzeniowych, od których zaczęto odchodzić w latach powojennych, bo przestano w nie wierzyć – mówi PAP dr hab. Mariola Tymochowicz, prof. UMCS z Instytutu Nauk o Kulturze i etnograf z Muzeum Narodowego w Lublinie.
Naśladowanie głosów ptaków w kościele przed tradycyjną pasterką, wróżby związane z urodzajem i matrymonialne, snopy zboża w wigilijnej izbie, wigilijny stół obwiązany łańcuchem – to tylko nieliczne ze zwyczajów świątecznych dawnych mieszkańców świętokrzyskiej wsi związanych z Bożym Narodzeniem.
Większość obrzędów, które towarzyszyły świętom Bożego Narodzenia na wsi kieleckiej, wiązało się z wróżbami. Czynności miały znaczenie symboliczne – zapowiadały jak będzie przebiegać nadchodzący rok, miały chronić od złego, zapewniać urodzaj – powiedział PAP etnograf Muzeum Wsi Kieleckiej dr Krzysztof Karbownik.
Do końca stycznia w Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku prezentowane są wystawy o dawnych zwyczajach świątecznych z Mazur, Warmii i Powiśla. Zwiedzający mogą dowiedzieć się m.in. jak przyrządzano tradycyjną breję i komu przynosili prezenty Pikolus i szemel.
Wigilia była niegdyś na wsiach szczególnym dniem, który - jak uważano - miał wpływ na pozostałe dni w roku, stąd obfitowała w ludowe zwyczaje, wierzenia i wróżby, by na ich podstawie przewidzieć, jaki będzie cały nowy rok - powiedział PAP etnograf dr Artur Gaweł.