Dr Konrad Paduszek (L) i przedstawiciel Stowarzyszenia Grupa Historyczna „Zgrupowanie Radosław” Tomasz Karasiński (2L) podczas uroczystości przekazania przez darczyńców do zasobu Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego zbioru unikalnych dokumentów Armii Krajowej z lat 1943–1944. Fot. PAP/R. Guz
Ok. 1,5 tys. stron rękopisów i druków ulotnych zawierających informacje dotyczące działania systemu prawnego Polskiego Państwa Podziemnego i Kontrwywiadu Armii Krajowej z lat 1943–44 trafiło do zbiorów Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego.
To zestaw dokumentów związanych z historią Polskiego Państwa Podziemnego ze szczególnym uwzględnieniem Kontrwywiadu Armii Krajowej oraz Wojskowych Sądów Specjalnych VII Obwodu AK „Obroża” Rejonów: II „Celków” (Marki) i III „Dęby” (Rembertów).
Armia Krajowa
„Ale dotyczą również kontrwywiadu z terenu samej Warszawy. Zbiór składa się z ponad 800 stron dokumentów Wojskowych Sądów Specjalnych zawierających pełne dochodzenia – od momentu wszczęcia postępowania poprzez przesłuchanie świadków aż do orzeczeń sądowych i raportów z wykonania wyroków. Tak, że jest pełna dokumentacja dotycząca spraw” – powiedział PAP w czwartek Tomasz Karasiński, przedstawiciel Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego i Stowarzyszenia Grupa Historyczna „Zgrupowanie Radosław”.
„Druga rzecz, to dokumenty związane z urzędnikami skarbowymi z Warszawy i okolic, w stosunku do których były prowadzone postępowania o działanie na szkodę państwa polskiego i wysługiwanie się funkcjonariuszom tzw. skarbowego gestapo - jak powszechnie to było nazywane. Są także dokumenty mówiące o powołaniu Komitetu Skarbowców Polskich przy Komendzie Głównej Armii Krajowej. To niesłychanie ważny dokument, dlatego że ten komitet to były pieniądze dla Polskiego Państwa Podziemnego, które służyły do dalszej walki - na wykup z rąk niemieckich, zakup broni, wsparcie dla konspiratorów itp. To są dokumenty niesłychanie ważne” – podkreślił.
Dokumentację dot. wywiadu Armii Krajowej przekazano do IPN
W zbiorze zachowała się także prawdopodobnie jedyna znana Instrukcja kolportażu druków konspiracyjnych w ramach Akcji „N”, prowadzonej wśród Niemców od kwietnia 1941 r. do kwietnia 1944 r. „Na terenie Warszawy w drukarniach podziemnych były drukowane ulotki w języku niemieckim rozpowszechniane później wśród żołnierzy niemieckich na froncie wschodnim, ale nie tylko. Także na terenie Niemiec - były wkładane do plecaków niemieckich żołnierzy” – relacjonował Karasiński.
„Kolejny zestaw to dokumenty z rozpracowania ruchu komunistycznego. Jest wśród nich nawet kwit rekwizycyjny wystawiony przez jednego z jego członków, który kwituje odbiór 6 kg chleba dla partii komunistycznej, z podpisem +Zbój+. Są rozpracowania, które mówią o działalności można powiedzieć takiej bandyckiej części tych PPR-owców. A także informacje o ferowaniu wyroków śmierci na członków niepodległościowego podziemia przez PPR. Są to dokumenty są rzeczywiście wyjątkowej rangi. Cały zasób uzupełnia prasa konspiracyjna z lat 1941-1944, w tym wydawnictwa i druki podziemia niepodległościowego” – powiedział.
„Zbiór jest zwarty, cały i nierozdzielany. Dokumenty są w stosunkowo niezłym stanie, ich część była poddana jakimś zabiegom konserwatorskim wiele lat temu, sądzę, że osoba, która była ich depozytariuszem musiała rzeczywiście o nie dbać - ze świadomością, że odkrycie ich przed rokiem 1989 mogło się skończyć aresztowaniem i zajęciem przez Służbę Bezpieczeństwa całości zbioru. Jest on niesłychanie ważny także dlatego, że przetrwał te lata komunizmu i udało się go ocalić dla przyszłych pokoleń” – ocenił Karasiński.
Według niego, zbiór dokumentuje rzetelność postępowania podziemnych Wojskowych Sądów Specjalnych i wierność ich członków przesłaniu „Sprawiedliwość jest ostoją mocy i trwałości Rzeczypospolitej”. Wynika z nich bowiem, że nie wszystkie sprawy kończyły się wyrokiem śmierci czy infamii - część była oddalana, inne badane powtórnie.
Długie bitwy o godzinę „W”. Pamięć o Powstaniu w perspektywie
Jak wyjaśnił Karasiński, do archiwaliów udało się dotrzeć dzięki jego kontaktom ze środowiskiem kolekcjonerskim. „Dotarłem do człowieka, który był w posiadaniu tych dokumentów i wiem, że kupił je w jednym z antykwariatów. Kiedy zobaczył co zawierają stwierdził, że miejscem gdzie powinny trafić jest nasze muzeum. Zadzwonił do mnie, ja to obejrzałem i od razu wiedziałem, że to nie może nigdzie +popłynąć+ dalej, tylko musi trafić do nas. Wystąpiliśmy o dotację celową do Polskiej Grupy Energetycznej. PGE archiwalia zakupiła i dzisiaj dokumenty trafiły do nas” – podkreślił.
Muzeum Pamięci Powstania Warszawskiego znajduje się w stołecznym kompleksie gmachów dawnego Banku Polskiego – Powstańczej Reduty. „Pozyskiwane przez nas archiwalia konserwujemy, digitalizujemy, przygotowujemy do publikacji i udostępniamy. Naszym założeniem jest, że pamiątki po tych, którzy służyli ojczyźnie z narażeniem własnego życia - często je tracąc - powinny służyć następnym pokoleniom. I takie jest też motto muzeum” - dodał Karasiński. (PAP)
autor: Anna Kondek-Dyoniziak
akn/ pat/
