Wyspa Świętego Ludwika na Sekwanie w centrum Paryża. Od 1853 swoją siedzibę posiada tu Biblioteka Polska (nz.). W głębi z lewej gotycka katedra Notre-Dame. 1997 r. Fot. PAP/J. Ruciński
Biblioteka Polska w Paryżu powstała z potrzeby serca jako miejsce gromadzenia i rejestracji polskiego piśmiennictwa, z czasem przekształciła się w największą polską książnicę poza krajem. Stała się duchowym centrum emigracji - powiedziała PAP dr Katarzyna Seroka z Katedry Książki i Historii Mediów na Uniwersytecie Warszawskim.
PAP: Co doprowadziło do utworzenia Biblioteki Polskiej w Paryżu?
Dr Katarzyna Seroka: Powstanie Biblioteki Polskiej w Paryżu ściśle związane jest z upadkiem powstania listopadowego w 1831 r. W momencie, w którym zakończyła się epoka Polski rozumianej jako państwo instytucja, tysiące cywili, powstańców, działaczy politycznych, a później też wojskowych, opuściło Królestwo, udając się na Zachód. Polacy znajdowali schronienie w wielu państwach, najwięcej z nich osiedliło się jednak we Francji. Aby pielęgnować tożsamość narodową, wychodźcy zakładali tam liczne instytucje o charakterze politycznym, naukowym i kulturalnym. Miało to związek z faktem, iż w warunkach rozbicia państwa szczególne znaczenie nabrało dokumentowanie odrębności i trwałości narodowej, na przykład poprzez zachowanie wszelkich tekstów rodzimej kultury. Gromadząc zbiory za granicą, można było zapewnić im stosunkowo duże bezpieczeństwo. Miały one posłużyć również samym emigrantom, którzy z upływem czasu nabierali przeświadczenia, że ich pobyt na obczyźnie się przedłuży.
Emigranci dość szybko zaczęli myśleć nad założeniem polskiej narodowej biblioteki na zachodzie, aby dokumentować i ratować w ten sposób bogactwo polskiej kultury przed zagładą. Pomysłów było kilka, wystosowywano różnego rodzaju apele i odezwy nawołujące do zbierania polskiego piśmiennictwa lub środków finansowych na ten cel, i przekazywania ich Polakom. Były one skierowane nie tylko do samych polskich emigrantów, ale też publiczności francuskiej.
Jednym z orędowników tego pomysłu był Adam Mickiewicz i to właśnie w grudniu 1833 r., pod patronatem działającego we Francji Société de Civilisation opublikowany został apel, który spotkał się z dużym napływem książek, jednak ostatecznie działalność Société de Civilisation została zakazana, a zgromadzone zbiory uległy rozproszeniu.
Biblioteka Polska w Paryżu została założona w XIX wieku jako ważny punkt dla polskich emigrantów, szczególnie w okresie po powstaniach narodowych, kiedy wielu Polaków szukało schronienia we Francji przed represjami carskiej Rosji. Biblioteka była skarbnicą nie tylko materialnych pamiątek, ale też skarbnicą myśli – pełniła funkcję kulturotwórczą.
Tymczasem niewielkie książnice były zakładane przez liczne emigracyjne towarzystwa naukowe. Powstawały małe czytelnie i wypożyczalnie. Zbiory gromadzone były też przez funkcjonujące we Francji polskie szkoły. Jednak fundamenty dla przyszłej Biblioteki Polskiej w Paryżu położyły szczególnie dwa towarzystwa naukowe – Towarzystwo Naukowej Pomocy i Towarzystwo Literackie z wydziałami: Statystycznym i Historycznym. Każde z nich miało swój księgozbiór i w 1837 r. Wydział Historyczny, z Julianem Ursynem Niemcewiczem na czele, wyszedł z inicjatywą konsolidacji funkcjonujących bibliotek. I tak, po wielu dyskusjach i ścieraniu się różnych koncepcji udał się zrealizować pomysł powstania polskiej książnicy. 24 listopada 1838 r. w stolicy Francji, w mieszkaniu Ludwika Platera, uchwalony został akt fundacyjny powołujący do życia Bibliotekę Publiczną Polską w Paryżu.
PAP: Jej otwarcie nastąpiło 24 marca 1839 r. Jak przebiegała uroczystość?
230 lat temu rozpoczęła się Insurekcja Kościuszkowska – pierwsze wielkie powstanie narodowe
Dr Katarzyna Seroka: Po podpisaniu dokumentu zaczął się proces łączenia księgozbiorów. Początkowo księgozbiór umieszczono w siedzibie Wydziału Historycznego. Jednak dość szybko okazało się, że siedziba jest zbyt mała, aby pomieścić magazyn i czytelnie, dlatego też uroczyste otwarcie musiało poczekać. Nastąpiło ono 24 marca 1839 r. w nowo wynajętym mieszkaniu przy ulicy Duphot 10, w rocznicę złożenia przez Tadeusza Kościuszkę przysięgi w Krakowie. Uczestniczyli w nim członkowie rady bibliotecznej, zaproszeni cudzoziemcy oraz liczni Polacy.
Na nadzwyczajnej sesji otwierającej Bibliotekę panowała podniosła atmosfera. Program obejmował przywitanie zaproszonych Francuzów w ich języku, następnie płomienną mowę w języku polskim wygłosił Niemcewicz. Zwrócił w niej uwagę na współpracę i odpowiedzialność towarzystw fundujących, a także na konieczność powołania tego typu zakładu ze względu na dramatyczną sytuację polskich księgozbiorów. Następnie, w języku francuskim przedstawiono uchwałę biblioteczną, przeczytano prawidła porządku bibliotecznego, a na koniec zaproszono wszystkich obecnych do wpisania się do przygotowanej księgi pamiątkowej. Wybór języka nie był przypadkowy. Chciano w ten sposób podkreślić otwarcie na znajdujących się na sali Francuzów, a także świadczyło to o nadziejach założycieli książnicy na relacje z wydarzenia we francuskiej prasie.
PAP: Jakie znaczenie dla przedstawicieli Wielkiej Emigracji miało powstanie polskiej książnicy w stolicy Francji?
Dr Katarzyna Seroka: Biblioteka Polska w Paryżu została założona w XIX wieku jako ważny punkt dla polskich emigrantów, szczególnie w okresie po powstaniach narodowych, kiedy wielu Polaków szukało schronienia we Francji przed represjami carskiej Rosji. Biblioteka była skarbnicą nie tylko materialnych pamiątek, ale też skarbnicą myśli – pełniła funkcję kulturotwórczą. W swojej siedzibie skupiała intelektualistów i ich utwory, pamiątki po nich, świadectwa. Tętniła polskością, była miejscem spotkań elit. Oczywiście nie wszyscy emigranci z biblioteki korzystali, jednak, jak dość śmiało stwierdzili w jednym z dokumentów jej założyciele, +w bibliotekach cały naród nie zasada, ale i Pismo Św. nie każdy chrześcijanin czyta. W bibliotekach zasiadają i u nich czerpią Przywódcy narodu i Apostołowie myśli+.
Ważną funkcją było też edukowanie i krzewienie powszechnego zamiłowania do historii Polski. Inwentaryzacja dóbr kultury pomagała więc nie tylko w walce z rozproszeniem zbiorów, ale i niepamięcią o dorobku cywilizacyjnym Polaków. Nie bez znaczenia dla jej losów były też wolność wypowiedzi, której tak brakowało Polakom żyjącym od lat pod zaborami.
260 lat temu urodził się Julian Ursyn Niemcewicz
PAP: Mimo szlachetnych założeń Biblioteka nie była idealna, dochodziło do sporów i napięć, nie do końca była też postrzegana jako instytucja otwarta, służąca wszystkim Polakom...
Dr Katarzyna Seroka: Biblioteka Polska nie była wolna od wpływów politycznych, co wpływało na jej wizerunek. Od początku istnienia stanowiła ważny ośrodek ideowy polskiej emigracji walczącej o niepodległość. Formalnie pozostawała w orbicie działań księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Dzięki mecenatowi Czartoryskich książnica miała zapewniony prestiż oraz lepsze podstawy materialne i organizacyjne do funkcjonowania, niemniej musiała się liczyć z faktem, że mimo zapewnień o pozostaniu biblioteką skierowaną do wszystkich Polaków, nie będzie do końca tak postrzegana. Choć z czasem, gdy polityczne napięcia z pierwszych lat emigracji osłabły, z jej oferty korzystali też przeciwnicy obozu Hotel Lambert.
PAP: Czy Biblioteka Polska wpisała się we francuską kulturę?
Dr Katarzyna Seroka: Biblioteka skierowana była przede wszystkim do polskiej publiczności, ale nastawiona była na promowanie polskiej sprawy również wśród Francuzów, dlatego też starała się być widoczna w lokalnym środowisku. Informacje na jej temat pojawiały się chociażby w lokalnej prasie, ale były to raczej wiadomości pozbawione emocjonalnego ładunku, w przeciwieństwie do polskiej prasy emigracyjnej.
We francuskich periodykach informowano chociażby w 1839 r. o jej uroczystym otwarciu, czy później publikowane były relacje z organizowanych w jej murach obchodach polskich świąt narodowych. Pojawiały się też informacje o godzinach otwarcia, liczbie zgromadzonych książek czy zmianach siedziby.
Biblioteka Polska w Paryżu powstała z potrzeby serca jako miejsce gromadzenia i rejestracji polskiego piśmiennictwa, a z czasem przekształciła się w największą polską książnicę poza krajem. Biblioteka stała się duchowym centrum emigracji, depozytem tożsamości narodowej i do dziś doskonale reprezentuje dorobek polskiej kultury.
Książnica była instytucją ważną przede wszystkim dla samych Polaków, mimo to wpisała się też we francuską kulturę i stanowiła główne źródło informacji dla Francuzów zainteresowanych Polską i jej dziedzictwem. Rangę placówki Francja doceniła już w XIX wieku wpisując ją w 1866 r. na listę instytucji użyteczności publicznej. Biblioteka Polska to też świetny przykład solidaryzmu i współpracy elit polskich i francuskich, które doceniały tę inicjatywę w różnej formie, między innymi poprzez przekazywanie darów - książek czy też pieniędzy na jej funkcjonowanie.
Historia Biblioteki Polskiej w Paryżu na wystawie w Muzeum Pana Tadeusza
PAP: Na czym polega fenomen Biblioteki Polskiej w Paryżu, która w niedzielę świętuję 185. rocznicę otwarcia?
Dr Katarzyna Seroka: Biblioteka Polska w Paryżu to nie tylko biblioteka, ale również ważny ośrodek kultury i dziedzictwa polskiego we Francji. Jest to miejsce, które od XIX wieku łączy Polaków z ich historią i kulturą, będąc świadkiem wielu ważnych wydarzeń i zmian.
Fenomen Biblioteki Polskiej w Paryżu tkwi w jej unikalnej roli po pierwsze jako strażnika polskiego dziedzictwa kulturowego i historycznego, ale też centrum życia intelektualnego i kulturalnego. Warto też podkreślić, że instytucja ta jest wyjątkowa z tego względu, iż jest łącznikiem ludzi różnych pokoleń i kultur wokół polskiej historii i tradycji.
Biblioteka Polska w Paryżu powstała z potrzeby serca jako miejsce gromadzenia i rejestracji polskiego piśmiennictwa, a z czasem przekształciła się w największą polską książnicę poza krajem. Biblioteka stała się duchowym centrum emigracji, depozytem tożsamości narodowej i do dziś doskonale reprezentuje dorobek polskiej kultury. A z okazji jej 185. rocznicy otwarcia, życzę Bibliotece, by nadal trwała i służyła polskiej społeczności na emigracji i w kraju.
Rozmawiała Katarzyna Krzykowska (PAP)
Katarzyna Seroka to bibliolog, adiunkt w Katedrze Książki i Historii Mediów Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje wokół historii emigracyjnych bibliotek, instytucji kultury oraz emigracyjnej i polonijnej prasy.
autor: Katarzyna Krzykowska
ksi/ wj/
