Katowice, archikatedra, fot. PAP/Tomasz Wiktor
14 czerwca w mieszczącym się w katowickiej katedrze Panteonie Górnośląskim uroczyście włączony do grona zasłużonych zostanie Jan Florian Raszka – artysta, pedagog i legionista śląski, autor wielu dzieł rzeźbiarskich i medalierskich.
Włączenie Jana Raszki do Panteonu Górnośląskiego nastąpi z rekomendacji Muzeum im. św. Jana Sarkandra w Skoczowie. To kolejna postać wywodząca się z ziemi cieszyńskiej – po Józefie Buzku i Ludwikach Konarzewskich (seniorze i juniorze) – której biogram zostanie umieszczony w Panteonie.
Trzy nowe biogramy w Panteonie Górnośląskim. Wśród uhonorowanych Józef Buzek, współautor Konstytucji Marcowej
Okazją do uhonorowania artysty jest przypadająca w tym roku 80. rocznica śmierci Raszki.
"Okrągłe rocznice urodzin czy śmierci są nieraz momentem skłaniającym do głębszej refleksji nad osobami, które nas poprzedziły, a swym życiem poprzez pracę wykraczającą ponad przeciętność dały świadectwo, że są sprawy ważniejsze niż jednostkowa egzystencja, rzucając wszystko na jedną szalę" - podkreślił kierownik Muzeum Sarkandrowskiego i inicjator upamiętnienia artysty Jakub Staroń.
Panteon Górnośląski, mieszczący się w podziemiach katowickiej katedry Chrystusa Króla, to instytucja kultury powstała w 2022 roku z inicjatywy ówczesnego metropolity katowickiego abp. Wiktora Skworca. Upamiętnia osoby szczególnie zasłużone dla regionu w ostatnich dwóch stuleciach – duchownych, artystów, społeczników, polityków, naukowców i patriotów.
Obecnie w Panteonie uhonorowano już 229 postaci. Wśród nich znajdują się m.in. Wojciech Korfanty, Henryk Mikołaj Górecki, Kazimierz Kutz, a także – w ostatnich latach – Józef Buzek, Ludwik Konarzewski senior i junior, Helena Molak oraz prof. Jan Herma.
Jan Florian Raszka urodził się 2 maja 1871 roku w Ropicy koło Cieszyna w wielodzietnej, ewangelickiej rodzinie kolejarskiej. Od najmłodszych lat łączył talent artystyczny z zaangażowaniem patriotycznym – jako członek tajnej organizacji "Jedność", a później współzałożyciel stowarzyszenia akademików "Znicz".
Studia artystyczne odbył w Wiedniu, Monachium i Paryżu, szybko zyskując uznanie w kręgach dworu cesarskiego. Mimo międzynarodowej kariery nigdy nie zerwał więzi z rodzinnym Śląskiem.
Na początku XX w., z powodu rosnącej niechęci wobec Polaków w Wiedniu, przeniósł się do Krakowa, gdzie współtworzył monumentalne dzieła na Wawelu, uczył rysunku i rzeźby, a później kierował Państwową Szkołą Przemysłu Artystycznego. Jego prace inspirowane były zarówno sztuką ludową, jak i nowoczesnymi nurtami – od secesji po art déco.
Podczas I wojny światowej Raszka służył w Legionach Polskich jako chorąży tytularny i "rzeźbiarz wojenny" – projektował medale i odznaki legionowe, których dochód wspierał działalność niepodległościową. Po wojnie stworzył wiele pomników upamiętniających poległych: m.in. pomnik Czynu Legionowego w Kielcach, Cieszyńską Nike czy monumenty w Skoczowie, Dziedzicach i Krośnie. Wiele z nich zburzyli Niemcy w czasie II wojny światowej, część została zrekonstruowana dopiero po 1989 roku.
Jednymi z bardziej znanych dzieł Jana Raszki są monumentalne rzeźby dwójek górników i hutników z 1935 roku, które flankowały wejście do gmachu Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Choć zniszczone podczas II wojny światowej i rozebrane w 1954 roku, zostały zrekonstruowane w 1978 roku przez Jana Siekę i Bogusza Salwińskiego.
Istotne miejsce w twórczości artysty zajmuje również Śląsk – szczególnie jego realizacje dla Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. W 1928 roku Raszka wykonał cztery symboliczne płaskorzeźby pt. "Alegorie województwa śląskiego", przedstawiające Śląsk Walczący, Rolniczy, Przemysłowy oraz Polonię Tronującą. Choć zdemontowane przez Niemców w 1939 roku, zostały odtworzone i ponownie odsłonięte w 2021 roku. Poza tym na fasadzie budynku nadal znajdują się oryginalne płaskorzeźby jego autorstwa, m.in. godło państwowe z postaciami geniuszy oraz dekoracyjne motywy z orłami legionowymi, rózgami liktorskimi i herbami miast śląskich.
Raszka zmarł 23 listopada 1945 roku w Krakowie. Jak podkreślił Jakub Staroń, Raszka był nie tylko utalentowanym artystą, lecz także głęboko zaangażowanym patriotą, który swym dorobkiem artystycznym dokumentował walkę o niepodległość Polski i jej odbudowę po latach zaborów.
"Mimo zawirowań losu zachował przez całe życie tę najcenniejszą cząstkę, która na imię ma Miłość do Ziemi rodzimej, wyrażoną w konkretnym czynie, jako artysta i śląski legionista" - zaznaczył.
Od otwarcia placówki lista osób uhonorowanych miejscem w Panteonie Górnośląskim jest sukcesywnie powiększana na podstawie wniosków składanych przez przedstawicieli różnych środowisk – np. lekarskich i kulturalnych.
W 2025 roku do Panteonu dołączy łącznie 15 nowych postaci – osób, które szczególnie wyróżniły się działalnością dla regionu w minionym stuleciu. Jak wskazują organizatorzy, celem tej instytucji jest nie tylko pamięć o wybitnych jednostkach, ale także przywracanie rzetelnej i obiektywnej narracji historycznej na temat regionu, którego historia była przez dekady deformowana przez totalitaryzmy XX wieku.
Po wieczornej uroczystości włączenia Raszki do Panteonu, o godz. 20.45 w Archikatedrze Chrystusa Króla w Katowicach odbędzie się koncert jazzowy Artur Dutkiewicz Trio: NOWOSIELSKI Audiovisual Misterium. Podczas wydarzenia wyświetlane będą zsynchronizowane z dźwiękiem, tworzone na żywo przez artystę wizualnego Andrzeja Wąsika kolaże i wizualizacje z fragmentami obrazów Jerzego Nowosielskiego w formie wideoprojekcji wielkoformatowych. (PAP)
jms/ miś/
