„Karta” 106/2021: opuszczanie lasu
„+Żołnierze wyklęci+ to hasło przebrzmiałe. Lansowane było przekornie, wbrew komunistycznej propagandzie. Wyklętymi byli dla Sowietów i Peerelu, a tych w roli źródeł opiniodawczych dawno nie ma; same przeklęte” – pisze Zbigniew Gluza, prezes Ośrodka KARTA.
19 stycznia 1945 r. rozwiązana została Armia Krajowa. „Szybkie przejście frontu przez pozostałe polskie ziemie oznaczało dla całej już Polski zmianę okupacji z niemieckiej na sowiecką. Struktury Polskiego Państwa Podziemnego w większości załamały się, co potęgowało akcje pacyfikacyjne Sowietów” – czytamy. Władze podziemne przeszły do jeszcze głębszej konspiracji, a kontakt z Rządem Polskim w Londynie znacząco osłabł. Decyzje konferencji zwycięskich mocarstw w Jałcie odebrały Polakom resztki nadziei na niepodległość kraju.
1 marca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych
„(…) nie jest dziś czas na walkę zbrojną, że rząd Rzeczpospolitej wyraźnie nakazał rozwiązanie AK, że walki zbrojnej przeciw obecnej okupacji nie zarządził i nie zalecił, oceniając ją jako szkodliwą, a do regulowania innych spraw wojskowych ustanowił Delegata Sił Zbrojnych na Kraj. (…) Więc, jak przystało najlepszemu i najkarniejszemu żołnierzowi, wykonujcie trudny rozkaz Prezydenta Rzeczpospolitej i Naczelnego Wodza – wracajcie do pracy nad odbudową Kraju, zachowując ostrożności potrzebne, by nie narazić się na zdradzieckie prześladowania” – apelował płk Jan Rzepecki w „Odezwie do żołnierzy podziemia” z 27 maja 1945 r.
Wojciech Rodak opracował niepublikowane dotąd wspomnienia Jana Rzepeckiego, który uważał, że kontynuowanie oporu w tej postaci nie miało sensu, a dalsza walka wymagała innej strategii i środków. Relacja Rzepeckiego to zatem zapis dziewięciu miesięcy prób przekonania „leśnych” do złożenia broni.
Numer zawiera też wybór tekstów opracowany przez Justynę Avci poświęcony życiu polskich robotników we Francji w latach 1919–1939. W 1919 r. Polska i Francja podpisały konwencję, która miała rozwiązać problem braku rąk do pracy we Francji i wysokiego bezrobocia w Polsce. „Życie we Francji nie było jednak łatwe. Jak wspominał jeden z górników, „baraki dla wychodźców i traktowanie ich tam są takie, że robotnicy uważają je za piekło (…). Warunki mieszkaniowe, odżywianie i tak dalej urągają wszelkim wymaganiom higieny i humanitaryzmu, a trzymanie obu płci razem naraża kobiety na udręki moralne”.
Traktat Ryski
Czytelnik odnajdzie także materiał dotyczący traktatu ryskiego, który kończył wojnę polsko-bolszewicką – Aleksiej Rogozin wybrał źródła ukazujące kuluary konferencji w Rydze. Jednym z opublikowanych źródeł jest przemówienie Jana Dąbskiego po podpisaniu traktatu, w którym Dąbski mówił: „Po przeszło wiekowym zmaganiu się narodu polskiego o niepodległość, po dwóch latach ciężkiej i krwawej wojny, następuje okres pokoju i wzajemnej współpracy. Targana wojną i zamieszkami wschodnia połowa Europy wróci do normalnych warunków. Krocie tysięcy ludzi po jednej i po drugiej stronie, które musiały walczyć lub zostać pod bronią, wrócą do swych warsztatów pracy i znów, jak dawniej, szeroka ziemia, zroszona krwią, będzie mogła stać się karmicielką znękanych mas Europy”.
W numerze opublikowano wspomnienia przedwojennej polskiej komunistki Stanisławy Sowińskiej, która jesienią 1939 r. trafiła do ZSRS oraz relację Felicji Konarskiej o życiu w sowieckim sierocińcu. Na czytelnika czeka również materiał „Oleśnica 1945”. Z wybranych przez Annę Lewińską i Ewę Mielcarek źródeł wyłania się obraz niemieckiego dotychczas miasta Oels z perspektywy nowych władz i mieszkańców. Numer zawiera również wstrząsający zapis Zigmasa Stankusa – Litwina, szeregowego żołnierza Armii Radzieckiej – z piekła wojny w Afganistanie.
Tadeusz Konwicki (1926-2015)
Kwartalnik zamyka materiał „Przechodzień. Reżyseria Andrzej Titkow” poświęcony gwałtownej reakcji władz na film dokumentalny z 1984 r. o Tadeuszu Konwickim. „Po tym pokazie dla państwa Konwickich udało mi się zorganizować jeszcze dwie projekcje na terenie WFD. Odbyły się 17 i 18 grudnia. Za każdym razem atmosfera była gorąca, a sala trzeszczała w szwach, bo hyr już poszedł po mieście, że film nieprawomyślny. I wtedy zaczęły się poważne kłopoty. Próba zorganizowania kolejnego pokazu nie powiodła się, a kopia robocza filmu zniknęła w tajemniczych okolicznościach z montażowni. Zapadło głębokie milczenie. Nie wiedziałem zupełnie, co jest grane, choć mogłem się oczywiście domyślać” – wspominał reżyser.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
