Spotkanie Adolfa Hitlera i marszałka Philippe'a Petain'a, 1941 r. /NAC
Mija 80 lat od rozpoczęcia we Francji procesu marszałka Philippe’a Pétaina, przywódcy kolaboracyjnego rządu Vichy. W 1945 roku nie istniało jeszcze pojęcie zbrodni przeciwko ludzkości i dlatego 89-letni marszałek sądzony był za współpracę z wrogiem. Pétain otrzymał karę śmierci, zamienioną na dożywocie.
Petain, bohater spod Verdun podczas I wojny światowej, od 1918 roku marszałek Francji, w momencie wybuchu II wojny światowej był ambasadorem swojego kraju we frankistowskiej Hiszpanii. Po powrocie do Francji powołany na wicepremiera, opowiedział się przeciwko obronie i za negocjacjami z Hitlerem. Gdy linia ta przeważyła, a dotychczasowy rząd podał się do dymisji, 17 czerwca 1940 roku powstał nowy gabinet, kierowany przez Petaina. Trzy dni później Francja podpisała zawieszenie broni z III Rzeszą, zobowiązujące ją do współpracy z władzami niemieckimi na terenach okupowanych.
Generał Charles de Gaulle wezwał Francuzów przez radio z Londynu do dalszej walki, ale w kraju 10 lipca 1940 roku parlament przekazał Petainowi władzę na mocy uchwały, której sprzeciwiło się jedynie 80 spośród 649 parlamentarzystów. Marszałek zawiesił konstytucję i rozpoczął procesy przeciwko przywódcom przedwojennej III Republiki. W kolejnych latach mianowany przez Petaina premier Pierre Laval zgodził się na deportację Żydów z Francji do obozów zagłady.
Prof. Jerzy Eisler: Marszałek Petain był bohaterem i zdrajcą w jednej osobie
Gdy po wyzwoleniu, 23 lipca 1945 roku, marszałek stanął przed sądem, oskarżony był o zamach na bezpieczeństwo państwa i współpracę z wrogiem o charakterze wywiadowczym. Dopiero powstawał ład prawny, który umożliwiał sądzenie za zbrodnię przeciwko ludzkości. Proces w paryskim Pałacu Sprawiedliwości budził najpierw wielkie zainteresowanie, o czym świadczy fakt, że był filmowany. Marszałek po pierwszym wystąpieniu, w którym odrzucił wszystkie punkty oskarżenia, odmówił odpowiedzi na dalsze pytania. Trzy miesiące wcześniej dobrowolnie powrócił do kraju na wieść o przygotowywanym wobec niego procesie. Był przekonany, o czym mówił też w ostatnim słowie, że działał dla dobra kraju, a osądzi go historia.
Proces trwał trzy tygodnie. Prócz trzech przewodniczących składu sędziowskiego uczestniczyło w rozprawach 12 sędziów przysięgłych powołanych spośród 80 deputowanych, którzy w 1940 roku sprzeciwili się Petainowi. Kolejnych 12 wywodziło się z Ruchu Oporu. Petain miał trzech obrońców, z których najbardziej aktywny był Jacques Isorni. Linia obrony była ofensywna i opierała się na podważaniu kompetencji sądu oraz przekonywaniu, że Petain sprawował legalnie powierzoną mu władzę. Nie udało się zaś obrońcom zbudować obrazu „dobrego” Vichy Petaina i „złego” Vichy Lavala – ten ostatni zeznał, że Petain akceptował praktycznie wszystkie jego działania.
Proces Petaina nie był, wbrew nadziejom, procesem reżimu Vichy – przypomniał w 2020 roku, w 75. jego rocznicę, dziennik „La Croix”. Na zmianę oceny tej części historii Francji trzeba było czekać do lat 70. XX wieku – wówczas to prace historyków takich jak Robert Paxton wyjaśniły powiązania między państwem Vichy a Niemcami hitlerowskimi.
80. rocznica aresztowania 13 tys. francuskich Żydów podczas łapanki Vel d'Hiv
Francuski pisarz i noblista François Mauriac, który w 1945 roku relacjonował proces Petaina dla dziennika „Le Figaro”, zatytułował swój artykuł „Proces jednego człowieka”. Mauriac stawiał pytanie, „ilu w Europie było innych wspólników” i zauważał, że Petain „nie rozpoczął polityki” ugody z Hitlerem, a „był jej zakończeniem”: wcześniej był bowiem układ monachijski, a przed nim jeszcze „fatalna rezygnacja” demokracji europejskich.
„Bylibyśmy hipokrytami, gdybyśmy przed dołączeniem do oskarżających go głosów nie zapytali siebie – każdy z nas – co mówiłem, co pisałem albo myślałem podczas Monachium? Jak przyjąłem zawieszenie broni?”. – pisał Mauriac. Po wyroku zaś ocenił, że „procesy takie jak ten nie kończą się nigdy”.
Wyrok zapadł 15 sierpnia 1945 roku. Stosunkiem głosów 14 do 13 sędziowie opowiedzieli się za karą śmierci, przy tym większość poparła ułaskawienie ze względu na podeszły wiek. Generał de Gaulle zamienił wyrok na dożywocie. Petain zmarł na wyspie Yeu u zachodnich wybrzeży Francji w 1951 roku.
Z Paryża Anna Wróbel (PAP)
awl/ ap/ lm/
