Krościenko nad Dunajcem, 06.03.2024. Uroczystości pogrzebowe żołnierza powojennej konspiracji niepodległościowej Józefa Orkisza ps. Lotny w kościele Wszystkich Świętych w Krościenku. Fot. PAP/G. Momot
Odnalezione przez Instytut Pamięci Narodowej szczątki żołnierza wyklętego Józefa Orkisza „Lotnego” zostały w środę w asyście woskowej pochowane na cmentarzu w Krościenku n. Dunajcem. „Pamięć tworzy naszą tożsamość” – przypomniał podczas uroczystości dyrektor oddziału IPN w Krakowie dr hab. Filip Musiał.
„Patrząc na Józefa Orkisza +Lotnego+ widzimy w jego postaci tysiące podobnych mu mężczyzn z polskich miasteczek i wsi, bo to oni tworzyli oddziały zbrojnego podziemia. Oddając mu hołd, honorujemy tysiące ludzi, którzy wspierali oddziały niepodległościowe tam, gdzie one operowały - w polskich wsiach, polskich miasteczkach, w pobliżu lasów i gór. Dzisiaj oddajemy cześć przede wszystkim tym, którzy wspierali i zgrupowanie partyzanckie +Błyskawica+ i oddział +Wiarusy+” – mówił dyrektor krakowskiego oddziału IPN.
Wąsowski: termin "żołnierze wyklęci" oznaczał ich zapomnienie po 1989 roku
„Pamięć tworzy naszą tożsamość. Ci którzy walczyli o niepodległą Polskę mieli nadzieję, że chociaż zwycięstwo wówczas nie było im dane, to kiedyś przyjdzie taki czas, kiedy Polska będzie niepodległa i kiedyś ta niepodległa Polska o nich się upomni. Dziś, 76 lat po śmierci +Lotnego+, Rzeczpospolita się o niego upomina” – podkreślił Musiał
Józef Orkisz „Lotny” urodził się 7 marca 1923 r. w Krościenku nad Dunajcem. Jego wojenne losy pozostają nieznane. Prawdopodobnie w 1946 r. dołączył do Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” Józefa Kurasia „Ognia”, w którym działał pod pseudonimem „Lotny”. Został w nim przydzielony do 2. kompanii działającej w Tatrach, na Podhalu oraz na pograniczu polsko-słowackim. Na początku 1947 r. ujawnił się w ramach amnestii.
Latem 1947 r., wspólnie z dwójką kolegów – sąsiadów z Krościenka nad Dunajcem, Henrykiem Machałą i Marianem Kozłeckim - wstąpił do oddziału partyzanckiego „Wiarusy”. Formalnie został przyjęty do grupy 11 sierpnia 1947 r. Używał starego pseudonimu „Lotny”. W oddziale otrzymał broń – pistolet oraz pepeszę – i uczestniczył w akcjach, a także w ukrywaniu broni i wyposażenia, m.in. zdobytego podczas jednej z akcji motocykla.
Brał też udział w starciu z funkcjonariuszami MO w Szczawnicy 21 października 1947 r., podczas którego jeden milicjant zginął, a drugi został ranny. Uczestniczył także w walce z obławą w górach nad Harklową 19 lutego 1948 r.
30 maja 1948 r. podczas strzelaniny z funkcjonariuszami UB oraz Straży Więziennej w jednym z gospodarstw przysiółka Siodełko koło Tylmanowej, Orkisz został ranny, a wkrótce potem zmarł. Pochowano go na cmentarzu w Nowym Targu koło cmentarnego muru. Jego szczątki odnaleziono podczas prac poszukiwawczych prowadzonych przez IPN w 2021 r. Przy szczątkach archeolodzy natrafili na fragmenty tkaniny mundurowej oraz fragmenty wykonanego z cynku ryngrafu. (PAP)
autor: Szymon Bafia
szb/ aszw/
