Stanisław Broniewski „Orsza”. Fot. PAP/A. Rybczyński
100 lat temu, 29 grudnia 1915 roku, urodził się Stanisław Broniewski "Orsza", naczelnik Szarych Szeregów, dowódca słynnej akcji pod Arsenałem, powstaniec, wychowawca młodzieży, współtwórca harcerstwa niezależnego od władz PRL.
Stanisław Broniewski urodził się w Warszawie, ale pierwsze lata swego życia spędził w Brześciu Kujawskim, by w 1919 roku powrócić z rodziną do stolicy. Tu uczęszczał do szkoły i wstąpił do III Warszawskiej Drużyny Harcerzy.
Po maturze wyjechał do Poznania, gdzie mieszkali rodzice, i podjął studia ekonomiczne na miejscowym uniwersytecie. Kontynuował działalność harcerską. Pracował w Oszczędnościowo-Oddłużeniowej Komisji dla Samorządu przy Urzędzie Wojewódzkim, a następnie w Biurze Ekonomicznym Prezesa Rady Ministrów w Warszawie.
We wrześniu 1939 r. działał w stołecznym Pogotowiu Harcerzy, a w początkowych miesiącach okupacji w Organizacji Małego Sabotażu.
W październiku 1941 r. Stanisław Broniewski został komendantem Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów, których był współtwórcą. Szare Szeregi były najliczniejszą konspiaracyjną organizacją młodzieżową, w połowie 1944 r. skupiały ponad 15 tys. członków, w tym ok. 7 tys. harcerek.
W październiku 1941 r. został komendantem Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów, których był współtwórcą. Szare Szeregi były najliczniejszą konspiaracyjną organizacją młodzieżową, w połowie 1944 r. skupiały ponad 15 tys. członków, w tym ok. 7 tys. harcerek. Poza Warszawą aktywnie działały m.in. w Radomiu, Gdyni, Krakowie i na Śląsku. Rozwiązane zostały 17 stycznia 1945 roku.
W lutym 1943 r., Broniewski jako "Stefan" stanął na czele Grup Szturmowych Szarych Szeregów. W marcu tego roku kierował słynna akcją pod Arsenałem, której celem było odbicie z rąk hitlerowców kolegi z konspiracji Jana Bytnara "Rudego". W akcji pod Arsenałem wzięło udział 28 członków Szarych Szeregów. Uwolniono 21 więźniów, wśród nich „Rudego”.
Po stronie polskiej w czasie akcji pod Arsenałem straty były następujące: jedna osoba aresztowana – Hubert Lenk "Hubert" (zakatowany następnie przez Gestapo) oraz dwie ciężko ranne: Maciej Aleksy Dawidowski "Alek" i "Buzdygan". „Alek” i „Rudy” zmarli tego samego dnia - 30 marca 1943 r. 2 kwietnia w szpitalu zmarł również "Buzdygan".
Po stronie niemieckiej było czterech zabitych i dziewięciu rannych. Następnego dnia po akcji, 27 marca, w odwecie Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.
Po aresztowaniu naczelnika Szarych Szeregów Floriana Marciniaka, w maju 1943 r. Broniewski stanął na czele organizacji. Przyjął pseudonim "Krzemień". Walczył w Powstaniu Warszawskim, a po jego upadku dostał się do obozu Bergen-Belsen. Po wyzwoleniu obozu organizował polskie harcerstwo w Niemczech.
W 1946 r. zdecydował się na powrót do ojczyzny. Jak napisał w swoich wspomnieniach ("To nie takie proste - moje życie") chciał być w Polsce i dalej pracować z młodzieżą. Jednak ówczesne władze rozpoczęły prześladowania wobec harcerzy. "Orsza" był inwigilowany, a ZHP zostało oficjalnie zlikwidowane w 1949 r.
Na fali odwilży w 1956 r. podjął działalność w odtwarzanym - po okresie stalinowskim - ZHP. Jednak już w 1958 r. został usunięty z kierownictwa organizacji. Wycofał się z oficjalnego nurtu harcerskiego.
W latach 1946-1948 Broniewski pełnił funkcję wicedyrektora departamentu w Centralnym Urzędzie Planowania. Później został zatrudniony w zrzeszeniu spółdzielni "Społem". Zajął się pracą naukową. Obronił doktorat i zrobił habilitację z ekonomii urbanistyki. W 1966 roku został docentem na Uniwersytecie Łódzkim, był kierownikiem pracowni w Instytucie Kształtowania Środowiska.
W latach 80. Broniewski zaangażował się w odnowę polskiego harcerstwa. Uważano go za duchowego ojca Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej. Po 1989 r. dążył do zjednoczenia wszystkich organizacji harcerskich. Przewodniczył Krajowemu Komitetowi Odrodzenia ZHP. Stanął na czele Rady Pamięci Walk i Męczeństwa.
Był Kanclerzem Kapituły Orderu Orła Białego i zastępcą Kanclerza Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari. Pełnił funkcję prezesa Rady Naczelnej Stowarzyszenia Szarych Szeregów.
Stanisław Broniewski zmarł 30 grudnia 2000 r. Pogrzeb odbył się 9 stycznia 2001 r. na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Pozostawił po sobie wiele książek o historii harcerstwa okresu okupacji, m.in.: "Całym życiem. Szare Szeregi w relacji naczelnika", "Florian Marciniak. Naczelnik Szarych Szeregów" i "To nie takie proste - moje życie". (PAP)
wka/ ls/
