"Harcerze Szarych Szeregów"

"To pierwsze tak kompletne opracowanie historii męskiej organizacji Szarych Szeregów. Autorowi udało się nagromadzić ogromne bogactwo faktów, które najlepiej świadczą o olbrzymim dorobku Szarych Szeregów na polu działań konspiracyjnych i wychowawczych" - podkreślił historyk dr Paweł Kosiński podczas poniedziałkowej promocji książki, która odbyła się w Centrum Edukacyjnym IPN "Przystanek Historia" w Warszawie.

"Harcerze Szarych Szeregów" składają się z dwóch części: autorskiego opracowania historii konspiracyjnego harcerstwa oraz aneksu zawierającego dokumenty archiwalne i zestawienia osób wchodzących w skład naczelnych władz Szarych Szeregów. W książce znajduje się 130 fotografii ilustrujących działalność Szarych Szeregów. Są tam m.in. liczne portrety harcerzy, zdjęcia z tajnej redakcji i powielarni, akt przyrzeczenia harcerskiego, a także fotografie partyzanckich oddziałów Szarych Szeregów.

Dzieje Szarych Szeregów autor uporządkował według kryterium geograficzno-chronologicznego. Publikacja przedstawia m.in. sytuację harcerstwa u schyłku II Rzeczpospolitej oraz omawia motywy i cele harcerzy przechodzących do konspiracji. W książce są też informacje o wewnętrznej strukturze Szarych Szeregów, ich wzajemnych relacjach z krajowymi władzami cywilnymi i wojskowymi Polskiego Państwa Podziemnego oraz sylwetki harcerzy, którzy piastowali najbardziej eksponowane stanowiska w latach 1939-1945.

"Dzieło Jabrzemskiego skutecznie podważa stereotyp, że naczelnym celem konspiracyjnym organizacji harcerskiej była zbrojna walka z okupantem. Autor wyraźnie podkreśla, że członkowie Szarych Szeregów starali się realizować trzy równorzędne cele uosobione w konspiracyjnym haśle +Dziś, jutro, pojutrze+. +Dziś+ - walka konspiracyjna, +jutro+ - przygotowanie do powstania, +pojutrze+ - zdobywanie kwalifikacji potrzebnych w wolnej Polsce" - zauważył Kosiński.

W epilogu autor podsumowuje ofiarność harcerzy walczących pod okupacją niemiecką w latach 1939-45. Jak podaje, podczas II wojny światowej zginęło ok. 5 tys. harcerzy. Wśród nich najwięcej, bo ok. 22 proc. zginęło w obozach koncentracyjnych, ok. 21 proc. w Powstaniu Warszawskim, ok. 20 proc. w wyniku aresztowań, w śledztwach i więzieniach, ok. 8 proc. w walce we wrześniu 1939 r., ok. 8 proc. w partyzantce i akcjach bojowych, a ok. 7 proc. w zbiorowych egzekucjach ludności. Pozostali zaginęli bez wieści lub w armiach polskich na Zachodzie, od bomb lotniczych oraz w szeregach Ludowego Wojska Polskiego.

"Ale przecież osiągnięcia konspiracyjnego harcerstwa były niezwykłe! Uświadamia się to nie tylko wówczas, gdy przegląda się kalendarz historyczny Polski Podziemnej z lat 1939-1945, ale również gdy zda się sprawę z olbrzymiego dorobku na polu wychowawczym, bo właśnie wychowanie młodego pokolenia było podstawowym celem Szarych Szeregów" - pisze Jabrzemski.

Książka ukazała się nakładem londyńskiego wydawnictwa Studium Polski Podziemnej dzięki pomocy Fundacji Zaleskich.

Szare Szeregi zostały założone 27 września 1939 roku przez członków Naczelnej Rady Harcerskiej. Były konspiracyjną organizacją młodzieżową podzieloną na chorągwie, hufce, drużyny i zastępy, na której czele stał Naczelnik z Kwaterą Główną zwaną Pasieką. Działały na terenie niemal całej okupowanej II Rzeczpospolitej.

Skupiały młodzież w wieku powyżej 12 lat - 12-15 -latkowie ("Zawiszacy") pełnili służbę pomocniczą, 16-18 latkowie ("Bojowe Szkoły") uczestniczyli w tzw. "małym sabotażu" i zajmowali się akcją propagandową, zaś młodzież powyżej 18 lat ("Grupy Szturmowe") pełniła już służbę w tzw. "wielkim sabotażu", biorąc udział w akcjach bojowych. Program organizacji określany w skrócie "Dziś-jutro-pojutrze" oznaczał zaangażowanie w konspirację - "dziś", walkę powstańczą - "jutro" oraz pracę w wolnej Polsce - "pojutrze". Szare Szeregi zostały rozwiązane 17 stycznia 1945 roku. (PAP)

nno/ ls/