Ta świetna praca, tyleż doskonale udokumentowana, co przejrzyście napisana, była bardzo potrzebna. Bo choć jej bohater pozostawił wiele świadectw swej działalności (nigdy jednak nie napisał wspomnień), powstały o nim książki – wśród nich nawet powieść! – i jest wielogodzinny wywiad, nakręcony na potrzeby słynnego filmu „Shoah”, nigdzie nie znajdziemy kompletnej opowieści o Janie Karskim i wszystkich jego wcieleniach.
Andrzej Żbikowski, który znał Profesora i pomagał mu w uporządkowaniu jego spuścizny, podjął się więc ogromnego zadania. Tym większego, że skomplikowane losy Karskiego i sprawy, jakimi się zajmował, wymagają szczegółowego omówienia kontekstów historycznych i politycznych, z jakich wynikały.
Lektura tej książki, i to jej wspaniały atut, nie wymaga od czytelnika, by sięgał do innych źródeł wiedzy. Autor pieczołowicie omawia i klarownie wyjaśnia wszystko, co niezbędne do zrozumienia bohaterskiej postawy Karskiego i kontrowersji jakie narosły wokół jego działalności.
Od czasów przedwojennych, przez strukturę i dzieje polskiej konspiracji, charakterystykę dążeń Niemców i sposobów realizacji ich działań, wyjaśnienie dlaczego Żydzi stali się „niemiecką obsesją”, życie i opór Żydów w warszawskim getcie (które Karski odwiedził kilka razy), po punkty widzenia aliantów, w tym Amerykanów i samego prezydenta Roosevelta, który od Karskiego właśnie dowiedział się o Zagładzie, choć nie to, paradoksalnie, Polak miał mu przekazać.
Mamy dwóch Karskich – analityka spraw krajowej konspiracji, autora wnikliwych raportów i człowieka czynu – emisariusza politycznego, spotykającego się w imieniu rządu i krajowego podziemia z najważniejszymi politykami alianckimi – pisze Żbikowski.
Jest też Karski – człowiek ambitny, wrażliwy na cierpienia współobywateli, a nie tylko członków swojego tzw. etnicznego narodu oraz Karski – amerykański profesor, który na kilka lat przed emeryturą postanowił podsumować swoje życie i przypomnieć światu wydarzenia, których nie tylko był świadkiem, ale w których brał udział. To wówczas wystąpił w filmie „Shoah”, za co ciskano nań gromy, bo opowiadał o tragedii Żydów, a nie o cierpiących podczas wojny Polakach.
Najwyższą racją Karskiego było poczucie moralne – przypomina autor. I cała książka Żbikowskiego wyraziście tej prawdy dowodzi.
Andrzej Żbikowski „Karski”, Świat Książki, 2011
Premiera 30 marca
Andrzej Żbikowski
(ur, 1953), profesor w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, w Żydowskim Instytucie Historycznym kieruje badaniami nad najnowszymi dziejami polskich Żydów. W 1993 roku na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii za rozprawę Żydzi krakowscy i ich gmina 1869-1919. W 2006 roku obronił kolokwium habilitacyjne na Wydziale Historycznym UW na podstawie książki U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939 - lipiec 1941. Odbył staże naukowe w Institut Wissenschaften der Menschen w Wiedniu, Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie, United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, Instytucie im. Szymona Dubnowa w Lipski i Fundacji Pamięci Szoa w Paryżu.
Od 1985 roku jest pracownikiem naukowym Żydowskiego Instytutu Historycznego. Jest członkiem Centrum Badań nad Zagładą Żydów.
Jest autorem i współautorem wielu publikacji, w tym:
• 2010: (współautor) Atlasu historii Żydów polskich
• 2009: (edycja) Raport Juergena Stroopa – Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!
• 2009: (współautor) Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939-1945. Atlas ziem Polski
• 2006: U genezy Jedwabnego. Żydzi na kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej – wrzesień 1939-lipiec 1941
• 2006: Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materiały
• 2005: Pamięć, Historia Żydów Polskich przed, w czasie i po Zagładzie (wraz z Barbarą Engelking-Boni, Feliksem Tychem i Jolantą Żyndul)
• 2002: Archiwum Ringelbluma. Relacje z Kresów Wschodnich RP (tom III kompletnej edycji Archiwum Ringelbluma)
• 2001: (edycja) Friedrich Katzmann, Rozwiązanie kwestii żydowskiej w dystrykcie Galicja
• 2001: Żydzi w Polsce. Leksykon (wraz z J. Tomaszewskim)
• 1997: Żydzi. Antysemityzm. Holocaust
• 1997: Żydzi
• 1994: Ideologia antysemicka w Polsce 1848-1918
• 1994: Żydzi krakowscy i ich gmina 1868-1918
