Tadeusz Hołówko. Fot. NAC
Czołowym przedstawicielom ruchu prometejskiego przed wojną oraz propagującym go organizacjom i czasopismom poświęcona jest trzydniowa konferencja, rozpoczęta w piątek w Warszawie. Uczestniczą w niej badacze m.in. z Polski, Ukrainy, Rosji i Azerbejdżanu.
Prometeizm to ruch ideowo-polityczny, który narodził się w okresie międzywojennym, postulujący współpracę zniewolonych przez Związek Sowiecki narodów Europy Środowo-Wschodniej w celu wywalczenia niezawisłości politycznej. Idee prometejskie nawiązywały do niezrealizowanej koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego, której celem było stworzenie federacji niepodległych państw środkowo- i wschodnioeuropejskich, jako przeciwwagi dla ZSRS.
„Droga do stabilności, demokracji i niepodległości dla Polski miała prowadzić przez utrwalenie dobrych stosunków z innymi narodami, przez poparcie idei suwerennych państw, zarówno ukraińskiego, jak i białoruskiego, mołdawskiego, gruzińskiego i innych” – tłumaczył ideę prometeizmu otwierając piątkową konferencję prof. Mikołaj Iwanow z Uniwersytetu Opolskiego. Wyraził nadzieję, że w przyszłości o prometeizmie będzie można dowiedzieć się z podręczników szkolnych, a koncepcja współpracy narodów Europy Środkowo-Wschodniej zostanie utrwalona w powszechnej świadomości społecznej.
Założenia prometeizmu propagował powstały w 1932 r. „Biuletyn Polsko-Ukraiński”, któremu swój referat poświęcił prof. Wołodymyr Komar z Uniwersytetu w Iwano-Frankiwsku. Jak mówił, pismo ukazywało się do 1938 r., a jego redaktorem naczelnym był Włodzimierz Bączkowski.
Prometeizm to ruch ideowo-polityczny, który narodził się w okresie międzywojennym, postulujący współpracę zniewolonych przez Związek Sowiecki narodów Europy Środowo-Wschodniej w celu wywalczenia niezawisłości politycznej. Idee prometejskie nawiązywały do niezrealizowanej koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego, której celem było stworzenie federacji niepodległych państw środkowo- i wschodnioeuropejskich, jako przeciwwagi dla ZSRS.
Komar przypomniał, że w latach 30. XX w. władze II RP prowadziły politykę polonizacji Kresów, z czym walczyli ukraińscy nacjonaliści. Przejawem wzajemnego konfliktu było m.in. zastrzelenie przez członków OUN w 1931 r. Tadeusza Hołówki, działacza PPS, współpracownika Józefa Piłsudskiego, zwolennika prometeizmu.
Niezrealizowanym zamiarem Hołówki – podkreślił ukraiński badacz - było stworzenie pisma, które miało przysłużyć się dialogowi Polaków z Ukraińcami. Pismo współtworzyli publicyści polscy i ukraińscy, m.in. Leon Wasilewski, Stanisław Łoś, Marceli Handelsman, Bohdan Łepki i Iwan Kedryn-Rudnyckyj. Do gazety pisał też m.in. abp metropolita lwowski i halicki Andrzej Szeptycki.
„Włodzimierz Bączkowski wcielił w życie pragnienie Tadeusza Hołówki, przygotował twardą płaszczyznę przyszłego porozumienia między narodami polskim a ukraińskim” – ocenił Komar.
Idee prometejskie rozpowszechniały nie tylko gazety, ale i organizacje. O jednej z nich, działającym w latach 1929-1939 Orientalistycznym Kole Młodych przy Instytucie Wschodnim w Warszawie, opowiadał w piątek Ireneusz Maj z Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Jak tłumaczył, koło pełniło funkcję „akademii prometeizmu”, a jego zadaniem było szkolenie nowych kadr działaczy prometejskich. „Już w 1928 r., wśród warszawskich studentów powiązanych w swej działalności z Instytutem Wschodnim, powstała myśl skupienia w jednej międzyuczelnianej organizacji młodzieży akademickiej zainteresowanej tematyką wschodnią, a w szczególności sowietologią i zagadnieniami prometejskimi. Pomysłodawcą przedsięwzięcia był sekretarz Wydziału Chińskiego w Instytucie, Władysław Pelc” – przypomniał genezę koła Maj. Jak dodał, organizacji prezesował Bączkowski, późniejszy redaktor naczelny „Biuletynu Polsko-Ukraińskiego”.
Koło – wyjaśnił Maj – miało być z założenia apolityczne; jego członkowie organizowali zebrania dyskusyjne, wycieczki, uczestniczyli w wykładach na Instytucie Wschodnim. Przejawem aktywności Koła było m.in. nawiązanie współpracy z Polonią zamieszkałą w Mandżurii oraz młodzieżą ukraińską, skupioną wokół Korporacji „Zaporoże”.
Piątkowym obradom międzynarodowej konferencji „Organizacje – Czasopisma – Wydawnictwa Prometejskie” towarzyszyła prezentacja wydanej po 73 latach od napisania książki „Stosunki narodowościowe na terenie województw wschodnich”, autorstwa Seweryna Wysłoucha.
Konferencja potrwa do niedzieli; w kolejnych dniach z referatami wystąpią badacze z Polski, Francji, Rosji, Kazachstanu i Azerbejdżanu.
Konferencję zorganizowały Studium Europy Wschodniej UW oraz czasopismo „Nowy Prometeusz”, przy wsparciu Muzeum Historii Polski i Instytutu Pamięci Narodowej. (PAP)
wmk/ ula/
