Obligacja wydana przez Rząd Narodowy w 1863r. - materiały edukacyjne

2. Pytania ćwiczenia i sugestie metodyczne:

Analizę źródła należy zacząć od datowania poprzez odczytanie dat widniejących na obligacji (w liceum można przeprowadzić ćwiczenie polegające na datowaniu źródła z zaczernionymi datami – wówczas kluczową rolę będzie spełniać godło umieszczone na obligacji oraz nazwa Rządu Narodowego). W celu umożliwienia późniejszych nawiązań do wiedzy zdobytej w wyniku analizy tego źródła należy przypomnieć, że jest to okres dyktatury R. Traugutta.

Kolejnym ćwiczeniem będzie analiza treści tekstu, którą rozpoczynamy od określenia typu źródła – jest to papier wartościowy - obligacja. Następnie stawiamy pytanie czym jest obligacja – w wyjaśnianiu tego terminu podpieramy się definicją encyklopedyczną - „obligacje [łac. obligatio - zobowiązanie], ekon. papiery wartościowe stwierdzające dług emitenta o. wobec właściciela o. (obligatariusza) oraz zobowiązanie dłużnika do spełnienia określonego świadczenia. Świadczenie to ma najczęściej charakter pieniężny i polega na spłacie pożyczonej kwoty (kapitału) powiększonej o dodatkowe należności – odsetki...” [Wielka Encyklopedia PWN, t. 19, 2003]

Następnie analizujemy poszczególne elementy tekstu. Możemy zrobić to na dwa sposoby:

1. Prosząc o zidentyfikowanie emitenta, osób odpowiedzialnych za emisję (możliwe do odczytania funkcje), podstawy prawnej emisji, numeru ewidencyjnego i wartości obligacji wraz z jednostkami, w których jest wyrażona;

2. Prosząc o zidentyfikowanie funkcji jakie pełnią poszczególne fragmenty źródła – trudniej będzie uzyskać od uczniów fachowe nazwy, jednak ten sposób prowadzenia analizy przybliża uczniom proces i warunki emisji obligacji.

Ustaliwszy emitenta – autora źródła, staramy się go scharakteryzować: Pytamy czyim przedstawicielem jest Rząd Narodowy. Uczniowie mogą odpowiedzieć na to pytanie wykorzystując wiedzę pozaźródłową. Odpowiedzi: tajne państwo polskie, lub władze powstania itp. jednak nie możemy uznać za wystarczającą. Odwołując się do symboliki źródła – godła państwowego – możemy wskazać także na tradycje państwową do jakiej odwołuje się RN. Prosimy o identyfikację poszczególnych elementów trójdzielnego godła. Najwięcej problemów sprawi oczywiście Archanioł Michał symbolizujący Ruś i za pewne nie obejdzie się tu bez wyjaśnienia przez nauczyciela.  Wyjaśniwszy symbolikę przechodzimy do określenia terytorium, które zgodnie z programem symbolicznym godła, znajdowało się pod rządami RN (dla wyrównania szans niezbędna jest tu mapa Rzeczypospolitej w okresie rozbiorów). Uczniowie powinni szybko dojść do wniosku, że chodzi o terytoria I Rzeczypospolitej.

Pytanie, które powinno zakończyć analizę, powinno odwoływać się do zagadnienia prerogatyw władzy. Jest to pytanie trudne, ma jednak tę zaletę, że pozwala wskazać pewne niezmienne, a często wspominane (pieniądz w polis greckiej, denary pierwszych Piastów, reforma monetarna Kazimierza Wielkiego) znaczenie emisji pieniądza, czy w tym wypadku papieru wartościowego, przez ośrodki sprawujące władzę w celu potwierdzenia, lub zamanifestowania swojej suwerenności.

Następnie możemy zadać pytanie do jakich tradycji państwowych odwołuje się RN – jest to pytanie niezwykle ważne w nawiązaniu (wstępie) do omawiania rozbieżności pomiędzy powstańcami, a ugodowcami skupionymi wokół A. Wielopolskiego. W tym momencie możemy także zapytać o to, kto jest potencjalnym odbiorcą tych obligacji – odpowiedź wynikająca z logicznego ciągu pytań powinna zawierać społeczeństwa Korony, Litwy i Rusi. W związku z językiem użytym w tekście obligacji należy domniemywać, że chodzi tu o piśmiennych Polaków (w związku z czym otwiera się możliwość pytań o wyobrażenie na temat narodu polskiego żywione przez członków władz powstańczych – jednak tego typu rozmowa będzie możliwa jedynie na kółku historycznym po uprzednim przygotowaniu z zakresu teorii powstawania narodów).

W tym momencie możemy przejść do omówienia celu emisji obligacji. Należy tu wrócić do definicji obligacji i podkreślić zupełny brak przymusu w posługiwaniu się tego rodzaju papierem wartościowym, w odróżnieniu od np. pieniądza papierowego emitowanego przez banki państwowe.

W odpowiedzi na to pytanie powinniśmy otrzymać szereg odpowiedzi wskazujących na uwarunkowania gospodarcze prowadzenia powstania, co w zupełności pokrywa się z zasadniczym celem emisji obligacji, która jest formą zaciągania pożyczki. W związku z tym pytamy o potencjalnych wierzycieli (zwracając uwagę na wysoki nominał) i o motywy, które nimi kierowały (zwracając uwagę na okoliczności emisji – trwające powstanie styczniowe). W ten sposób ustalimy odbiorcę źródła. Możemy także zaproponować uczniom dyskusję wraz ze spisaniem argumentów za i przeciw zakupieniu takiej obligacji – jest to proste ćwiczenie retoryczne, które może przerodzić się w  próbę stworzenia hierarchii wartości, którymi kierowali się potencjalni odbiorcy obligacji, a także sformułowanie oceny postaw bazujących na takich hierarchiach.

Pytanie, które powinno zakończyć analizę, powinno odwoływać się do zagadnienia prerogatyw władzy. Jest to pytanie trudne, ma jednak tę zaletę, że pozwala wskazać pewne niezmienne, a często wspominane (pieniądz w polis greckiej, denary pierwszych Piastów, reforma monetarna Kazimierza Wielkiego) znaczenie emisji pieniądza, czy w tym wypadku papieru wartościowego, przez ośrodki sprawujące władzę w celu potwierdzenia, lub zamanifestowania swojej suwerenności.

Michał Zarychta