Brzozowy krzyż na skraju lasu przy tzw. trupim polu w rejonie wsi Ostrówki na Ukrainie. Fot. PAP/D. Delmanowicz
Ukazywanie Ukraińców ratujących Polaków i Polaków ratujących Ukraińców w czasie zbrodni na Wołyniu w 1943 r. i podczas akcji odwetowych, a przez to budowanie pojednania obu narodów - to cel projektu prowadzonego przez „Bramę Grodzką-Teatr NN” w Lublinie. Projekt pod nazwą „Pojednanie przez trudną pamięć. Wołyń 1943” rozpoczął się w środę od konferencji naukowej z udziałem polskich i ukraińskich historyków.
„Naszym marzeniem jest, aby budować, dążyć do pojednania poprzez to co jest dobre, co jest światłem” - powiedział dyrektor Ośrodka „Brama Grodzka-Teatr NN” Tomasz Pietrasiewicz.
„Chcielibyśmy zainicjować rozmowę wokół idei przyznawania specjalnego medalu Ukraińcom, którzy ratowali Polaków, na wzór idei przyznawania medalu Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata osobom, które w czasie wojny ratowały Żydów” - powiedział dyrektor Ośrodka „Brama Grodzka-Teatr NN” Tomasz Pietrasiewicz.
Podkreślił, że ludziom, którzy w tamtych strasznych czasach z narażeniem życia ratowali swoich sąsiadów, należy się szczególna pamięć. „Chcielibyśmy też zainicjować rozmowę wokół idei przyznawania specjalnego medalu Ukraińcom, którzy ratowali Polaków, na wzór idei przyznawania medalu Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata osobom, które w czasie wojny ratowały Żydów” - dodał Pietrasiewicz.
Prof. Grzegorz Motyka (UJ) powiedział, że według dotychczasowych badań historyków znanych jest ok. 800 Ukraińców, którzy uratowali 1600 Polaków na Wołyniu, a oraz 500 Ukraińców, którzy uratowali 600 Polaków w Galicji Wschodniej. „To jest z pewnością bilans niepełny” - zaznaczył.
O tym, że wielu Ukraińców ratowało Polaków mówił także historyk z lubelskiego IPN Leon Popek, który przedstawił historię wsi Ostrówki i Wola Ostrowska na Wołyniu zamieszkałych przez Polaków, wymordowanych przez bandy UPA.
„To jest rzecz, której dopiero po latach dotykamy. My wiedzieliśmy bardzo ogólnie kto ocalał, ale nie znaliśmy szczegółów ocalenia. Nie wiedzieliśmy na przykład, z jaką premedytacją banderowcy po wymordowaniu Polaków poszukiwali ocalonych dzieci u rodzin ukraińskich. Tym rodzinom, które przechowywały Polaków, groziła śmierć” - powiedział.
Popek podkreślił, że podczas prac ekshumacyjnych i archeologicznych na terenach wsi Ostrówki i Wola Ostrowska, bardzo pomogli okoliczni mieszkańcy Ukraińcy pamiętający o tamtejszych zbiorowych mogiłach Polaków, na których były teraz pola albo wyrósł las.
Popek przywołał m.in. postać starszej kobiety o imieniu Aleksandra, która wskazywała miejsca pochowków znaczone jeszcze przez jej ojca małymi krzyżami lub znakami na drzewach. „Ojciec tej pani powiedział jej: jak mnie zabraknie, a kiedyś przyjadą Polacy i będą szukać swoich bliskich, pokaż im to miejsce” - mówił Popek.
Historycy uczestniczący w konferencji podkreślali, że dialog polsko-ukraiński jest bardzo trudny głównie dlatego, że oba narody inaczej pamiętają i oceniają tamte wydarzenia. Jak tłumaczył Motyka, dla Ukraińców to była wojna, w której obie strony były agresorami i ofiarami, natomiast dla Polaków, zwłaszcza wydarzenia na Wołyniu, to zbrodnia ludobójstwa, czego nie chce uznać strona ukraińska.
Projekt „Pojednanie przez trudną pamięć. Wołyń 1943” ma mieć charakter edukacyjno-społeczny. Głównymi uczestnikami planowanych działań będzie młodzież, która oprócz poznawania trudnej wspólnej historii Polaków i Ukraińców ma odnajdywać przykłady postaw ludzi szlachetnych i sprawiedliwych, szczególnie wśród Ukraińców ratujących Polaków w okresie zbrodni dokonujących się na Wołyniu w latach 1942–1943, a także wśród Polaków ratujących swoich sąsiadów podczas bratobójczych walk i akcji odwetowych.
Wszyscy byli zgodni, że niezależnie od ocen i interpretacji historycznych ofiarom tych bratobójczych walk należy się szacunek i pamięć. „Musimy upamiętnić polskie i ukraińskie ofiary bez złośliwości, z myślą o przyszłości” - powiedział prof. Leonid Zaszkilniak z Instytutu Ukrainoznawstwa we Lwowie.
Projekt „Pojednanie przez trudną pamięć. Wołyń 1943” ma mieć charakter edukacyjno-społeczny. Głównymi uczestnikami planowanych działań będzie młodzież, która oprócz poznawania trudnej wspólnej historii Polaków i Ukraińców ma odnajdywać przykłady postaw ludzi szlachetnych i sprawiedliwych, szczególnie wśród Ukraińców ratujących Polaków w okresie zbrodni dokonujących się na Wołyniu w latach 1942–1943, a także wśród Polaków ratujących swoich sąsiadów podczas bratobójczych walk i akcji odwetowych.
W ramach projektu grupa studentów z Polski i Ukrainy będzie m.in. wspólnie prowadzić badania i zbierać relacje wśród mieszkańców obwodu łuckiego. Z zebranej dokumentacji powstanie serwis internetowy i pamiątkowa publikacja.
W realizacji projektu z Ośrodkiem „Brama Grodzka – Teatr NN” współpracować będą Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Polski w Kijowie, Konsulat RP w Łucku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Centrum „UCRAINICUM” KUL w Lublinie, Wołyński Państwowy Uniwersytet im. Łesi Ukrainki w Łucku. (PAP)
ren/ abe/
