Szef NKWD Nikołaj Jeżow. Źródło: Wikimedia Commons
Informator z nazwiskami 40 tys. funkcjonariuszy NKWD ZSRR odpowiedzialnych za masowe represje lat 30. dostępny jest w internecie na stronie Stowarzyszenia Memoriał. Twórcy projektu sądzą, że internauci włączą się w badania nad okresem stalinowskiego terroru.
Informator - dostępny pod linkiem nkvd.memo.ru - niezależna "Nowaja Gazieta" określiła w czwartek jako "Wikipedię katów".
Bazę danych, zestawioną przez niezależnego badacza Andrieja Żukowa, Memoriał opublikował kilka miesięcy temu na płycie CD. Od tego czasu dodano uzupełnienia do około 4500 notek biograficznych. "To ogromna praca i punkt wyjścia do uzupełnień i dalszych badań" - powiedział "Nowej Gaziecie" Jan Raczyński z zarządu Memoriału.
Tłumacząc, dlaczego ta praca jest ważna, Raczyński zauważył, że przez wiele lat mówiło się głównie o ofiarach represji "i tak się stało, że są ofiary zbrodni, a jakby nie było zbrodniarzy". Zaskakujący jest oddźwięk na opublikowanie informatora w internecie - w ciągu kilku pierwszych godzin jego pracy już pojawiły się propozycje i uzupełnienia ze strony internautów czerpiących z otwartych źródeł lub archiwów rodzinnych. W czwartek strona działała z utrudnieniami.
Żukow, autor tego informatora nazwanego "Skład kadrowy organów bezpieczeństwa państwowego w latach 1935-39", przebadał ponad 11 tys. rozkazów personalnych NKWD z okresu od połowy lat 30. Wskazano w nich praktycznie wszystkich, którzy dosłużyli się stopni specjalnych, wprowadzonych do systemu radzieckich organów bezpieczeństwa w 1935 roku. Właśnie ci funkcjonariusze, którzy uzyskali w służbach stopnie specjalne, prowadzili śledztwa i przesłuchania w sprawach o charakterze politycznym.
Memoriał, anonsując uruchomienie bazy w internecie, podkreślił, że pojawienie się informatora, "to znaczący krok w kierunku głębszego i dokładniejszego zrozumienia tragicznej historii naszego kraju w latach 30. XX wieku".
Druga połowa lat 30. XX wieku to w ZSRR okres tzw. wielkiej czystki ("wielkiego terroru" według określenia brytyjskiego historyka Roberta Conquesta) - represji w aparacie partyjnym i wzmocnienia terroru wobec społeczeństwa. Głównym celem represji były osoby, które NKWD uznawało za niepewne politycznie czy potencjalną opozycję w aparacie partyjnym.
Szczególne nasilenie terroru nastąpiło po sformułowaniu przez Józefa Stalina w 1937 r. doktryny o zaostrzeniu walki klasowej w miarę postępu w budowaniu socjalizmu. W lipcu 1937 r. ówczesny szef NKWD Nikołaj Jeżow podpisał dyrektywę nakazującą rozprawienie się z "wrogami ludu". W latach 1937-1938 skazano 1,7 mln osób, ponad 700 tys. spośród nich stracono.
Łączną liczbę ofiar stalinizmu w ZSRR - od 1917 do 1956 roku - pisarz i dysydent Aleksandr Sołżenicyn szacował na 60 mln osób.
Z Moskwy Anna Wróbel (PAP)
awl/ ulb/ mal/
