Żyrandol z Wielkiej Synagogi
Żyrandol ze zniszczonej przez Niemców jesienią 1939 r. Wielkiej Synagogi w Oświęcimiu ponownie zawisł w miejscu modlitwy: w jedynej ocalałej w mieście bóżnicy Chewra Lomdej Misznajot. Żyrandol został odnaleziony podczas prac archeologicznych, przeprowadzonych latem 2004 r. w miejscu, które zajmowała dawna bóżnica. Zabytek został skompletowany i poddany renowacji, która trwała kilka miesięcy.
Obecnie zawisł on w sali modlitw. „Pracujemy jeszcze, aby go odpowiednio wyeksponować. Zostanie podświetlony” – powiedział dyrektor Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu Tomasz Kuncewicz.
Jak dodał, powstanie także replika żyrandola, która zawiśnie w niewielkim parku upamiętniającym Wielką Synagogę. Jego otwarcie zaplanowano na 28 listopada. Wydarzenie zbiegnie się z 90. rocznicą spalenia bóżnicy przez Niemców.
Tomasz Kuncewicz dodał, że Centrum prowadzi zbiórkę funduszy, by sfinansować stworzenie parku, w tym wykonanie repliki żyrandola. Prowadzona ona jest w Internecie pod adresem: https://zrzutka.pl/pomoz-upamietnic-wielokulturowy-oswiecim-zrzutka-na-park-pamieci-wielkiej-synagogi-tpxde7.
„W tej chwili 87 darczyńców wpłaciło już 83 proc. potrzebnej kwoty, która wynosi 7 tys. zł. To pozytywny przykład chęci wspólnego upamiętnienia historii, bo w dużej mierze wpłat dokonali mieszkańcy Oświęcimia. (…) To jest historia wspólnego miasta” – powiedział dyrektor Kuncewicz.
Replika zawiśnie między drzewami rosnącymi obecnie na terenie zajmowanym niegdyś przez synagogę, mniej więcej w jego środku. Ustawione zostaną tam też instalacje z historycznymi zdjęciami bóżnicy. Odsłonięty zostanie fragment jej podłogi.
Wielka Synagoga została wzniesiona na przełomie lat 60. i 70. XIX w., w miejscu, które wcześniej także zajmowała bożnica. Świątynię zniszczyli Niemcy podczas II wojny. W nocy z 29 na 30 listopada 1939 r. została spalona, a 1941 r. pogorzelisko zostało rozebrane. Do dziś teren, który zajmowała, jest niezabudowany. Należy on do Centrum Żydowskiego.
Synagoga Chewra Lomdej Misznajot (hebr. Stowarzyszenie Studiujących Misznę) jest jedynym żydowskim domem modlitwy w Oświęcimiu, który nie został całkowicie zniszczony podczas II wojny. Jego budowę rozpoczęto ok. 1913 r., a swoje funkcje spełniał do 1939 r. Podczas wojny wnętrze zostało zniszczone, a budynek służył m.in. jako niemiecki magazyn amunicji. Po wojnie grupa ocalonych z zagłady oświęcimskich Żydów przywróciła jej pierwotną funkcję. Po kilku latach opuścili Polskę, a budynek był nieużywany. W latach 70. władze komunistyczne znacjonalizowały go. Zlokalizowano w nim hurtownię dywanów.
W 1998 r. budynek został zwrócony bielskiej gminie żydowskiej, jako pierwszy obiekt żydowskiego kultu religijnego w Polsce oddany w ręce prawowitych spadkobierców po upadku komunizmu. Bielska społeczność w tym samym roku przekazała go na rzecz Centrum Żydowskiego. Obiekt został wyremontowany i ponownie otwarty we wrześniu 2000 roku.
„Dziś synagoga Chewra Lomdej Misznajot nie posiada swojego rabina, ani zgromadzenia wiernych, lecz pozostaje jedyną żydowską świątynią w pobliżu byłego obozu KL Auschwitz, służąc jako miejsce modlitwy, refleksji i pamięci” – podało Centrum Żydowskie.
Na wystawie w Centrum Żydowskim zobaczyć można także inne elementy wystroju Wielkiej Synagogi, które zostały odnalezione podczas prac archeologicznych w 2004 r.
Centrum Żydowskie w Oświęcimiu jest jedynym śladem po żydowskiej obecności w mieście, którego nazwę podczas wojny Niemcy zmienili na Auschwitz. Jego celem jest kultywowanie pamięci o żydowskich mieszkańcach, a także edukacja ze szczególnym uwzględnieniem problematyki Holokaustu i współczesnych zagrożeń związanych z nietolerancją. Pod jego auspicjami funkcjonuje muzeum żydowskie, centrum edukacyjne i synagoga.
Pierwsi Żydzi zamieszkali w Oświęcimiu w początkach XVI w. W 1939 r. stanowili ponad połowę liczącego 14 tys. mieszkańców miasta. Po II wojnie do Oświęcimia powróciło 186 Żydów. (PAP)
autor: Marek Szafrański
szf/ wj/
