200 lat temu ukazała się "Duma i uprzedzenie"

Powieść "Duma i uprzedzenie" nosiła początkowo inny tytuł – "Pierwsze wrażenia". Jane Austen rozpoczęła pisanie powieści w wieku 21 lat, w październiku 1796 roku, a skończyła w sierpniu 1797 r. Fragmenty czytywała rodzinie w salonie, a siostrzenica autorki, ku jej niezadowoleniu, rozpowiadała wśród sąsiadów treść powstającej powieści. Jane nie była zadowolona, bo w okolicy mieszkało wiele panien o imionach bohaterek "Dumy i uprzedzenia".

W epoce Jane Austen publikowanie powieści przez młode panny uchodziło za niewłaściwe i mogło przekreślić ich szanse na zamążpójście. Dopiero dwie ostatnie powieści Austen, które ukazały się po śmierci autorki, wyszły pod jej nazwiskiem. "Duma i uprzedzenie" kosztowała 18 szylingów za trzy tomy.

Ojciec Jane wysłał powieść wydawcy już kilka miesięcy po tym, jak ta skończyła ją pisać, oferując wydanie jej na własny koszt, jednak wydawca odesłał rękopis. "Duma i uprzedzenie" ukazała się dopiero po sukcesie w 1812 roku pierwszej wydanej powieści Austen - "Rozważnej i romantycznej". Autorka wprowadziła poprawki zmieniając też tytuł, aby uniknąć skojarzeń z opublikowaną w międzyczasie książką Margaret Holford "Pierwsze wrażenia". "Duma i uprzedzenie" wyszła na początku 1813 roku jako "powieść autorki +Rozważnej i romantycznej+", która to z kolei ukazała się jako "dzieło pewnej damy". W epoce Jane Austen publikowanie powieści przez młode panny uchodziło za niewłaściwe i mogło przekreślić ich szanse na zamążpójście. Dopiero dwie ostatnie powieści Austen, które ukazały się po śmierci autorki, wyszły pod jej nazwiskiem. "Duma i uprzedzenie" kosztowała 18 szylingów za trzy tomy.

Jane pisała 29 stycznia 1813 roku do siostry Cassandry: „otrzymałam z Londynu moje ukochane dziecię”. Autorka ceniła "Dumę i uprzedzenie", a o głównej bohaterce - Elizabeth napisała: "Uważam ją za najrozkoszniejsze stworzenie, jakie się kiedykolwiek ukazało drukiem i nie wiem, czy potrafię tolerować ludzi, którym nawet ona się nie spodoba”.

Powieść cieszyła się wielką popularnością, prasa zamieszczała pochlebne recenzje, a czytelnicy mogli odnaleźć w niej realia z codzienności. Powieść rozpoczyna się od tego, że do posiadłości Netherfield Park, położonej w sąsiedztwie majątku średnio zamożnych państwa Bennetów, wprowadza się Charles Bingley, młody i bogaty kawaler. Jak pisała Austen "Jest prawdą powszechnie znaną, że samotnemu a bogatemu mężczyźnie brak do szczęścia tylko żony”, więc pierwszy publiczny bal z udziałem Bingeleya, gdzie pojawia się on w towarzystwie swego tyleż majętnego, co aroganckiego przyjaciela Darcy'ego, elektryzuje okoliczne panny i ich mamy. Na balu okazuje się, że co prawda Bingley jest wyraźnie zainteresowany jedną z sióstr Bennet - Jane, ale pan Darcy wywołuje w głównej bohaterce powieści - Elizabeth Bennet - uczucie niechęci. Do szczęśliwego końca uwieńczonego ślubem obu par prowadzi czytelnika długa droga najeżona skandalami obyczajowymi, protestami zainteresowanych rodzin, nieporozumieniami i dramatycznymi opóźnieniami w rozpoznawaniu własnych uczuć przez głównych bohaterów.

Jane pisała 29 stycznia 1813 r. do siostry Cassandry: „otrzymałam z Londynu moje ukochane dziecię”. Autorka ceniła "Dumę i uprzedzenie", a o głównej bohaterce - Elizabeth napisała: "Uważam ją za najrozkoszniejsze stworzenie, jakie się kiedykolwiek ukazało drukiem i nie wiem, czy potrafię tolerować ludzi, którym nawet ona się nie spodoba”.

Historia Elizabeth Bennet i pana Darcy'ego to także opowieść o przezwyciężaniu dumy i uprzedzeń, dojrzewaniu do miłości. Niemal każdy z bohaterów pochopnie ocenia innych, by stopniowo zmieniać o nich zdanie, gdy z czasem ujawniają się prawdziwe intencje i cechy charakteru postaci. Czytelniczki powieści odnajdywały w niej często potwierdzenie tezy, że nie trzeba być bogatą i piękną, aby znaleźć szczęście, wystarczy inteligencja, uczciwość, szczerość, poczucie humoru i naturalny wdzięk - cechy, którymi chlubi się powieściowa Elizabeth.

Wiele wątków "Dumy i uprzedzenia" w pewien sposób odnosi się do życia Jane Austen. Podobnie jak panny Bennet ona sama mogła czytać wszystko, na co tylko miała ochotę, co nie było popularnym elementem wychowania młodych panien w czasach brytyjskiej Regencji. Opór rodzin przed połączeniem zakochanych różniących się wielkością majątku to wątek z życia pisarki - romans Austen z irlandzkim prawnikiem Tomem Lefroyem nie zakończył się na ślubnym kobiercu właśnie dlatego, że rodzina ukochanego nie zgodziła się na jego związek z ubogą panną. Jane Austen nigdy nie wyszła za mąż.

Fenomen popularności "Dumy i uprzedzenia" przekłada się na liczbę powieści kontynuujących wątki powieści. "Zarozumiałość" Julii Barrett i "Pemberley" i "Niedobrana para..." Emmy Tennant to tylko niektóre z nich. W książce "Duma i uprzedzenie i zombie" Setha Grahame-Smitha w Meryton pojawiają się żywe trupy, a w "Emancypacji Mary Bennett" Colleen McCullough nakreślono niewesołe (zdaniem autorki) dalsze losy związku Elizabeth z panem Darcy. Z twórczością Austen związane są też takie książki jak "Klub miłośników Jane Austen" Karen Joy Fowler, "Randkowanie według Jane Austen" Lauren Henderson, "Byłam najlepsza przyjaciółką Jane Austen" i "Jane Austen ukradła mi chłopaka" Cory Harrison czy też "Książka kucharska Jane Austen" Maggie Black i Deride Le Faye.

Najbardziej znaną jednak chyba powieścią nawiązującą do "Dumy i uprzedzenia" jest "Dziennik Bridget Jones" Helen Fielding, którego główna bohaterka również zdobywa swojego pana Darcy, choć nie jest piękna, bogata ani też specjalnie mądra, nie sposób jednak odmówić jej szczerości i naturalnego wdzięku.

Najbardziej znaną jednak chyba powieścią nawiązującą do "Dumy i uprzedzenia" jest "Dziennik Bridget Jones" Helen Fielding, którego główna bohaterka również zdobywa swojego pana Darcy, choć nie jest piękna, bogata ani też specjalnie mądra, nie sposób jednak odmówić jej szczerości i naturalnego wdzięku.

Liczbie książek nawiązujących do "Dumy i uprzedzenia" dorównuje liczba ekranizacji powieści: W "Dumie i uprzedzeniu" Roberta Leonarda wystąpili Greer Garson i Laurence Olivier, Joe Wright w swojej ekranizacji z 2005 roku obsadził w głównych rolach Keirę Knightley i Matthew MacFadyena. Ekranizacje telewizyjne to m.in. serial w reżyserii Cyrila Cooke'a z Elizabeth Garvie i Davidem Rintoulem w rolach głównych z 1980 roku, a 1995 rok przyniósł miniserial BBC z Jennifer Ehle i Colinem Firthem. Szaleństwo "Dumy i uprzedzenia" nie ominęło Bollywood - w 2004 nakręcono tam film z Aishwarą Rai w roli Elizabeth.

W plebiscycie BBC z 2003 roku na ulubioną książkę brytyjskiego czytelnika "Duma i uprzedzenie" zajęła drugie miejsce, zaraz po "Władcy Pierścieni". (PAP)

aszw/ abe/