Fragment zrekonstruowanego sklepienia drewnianej synagogi w Gwoźdźcu zawieszonego w MHŻP. Fot. PAP/T. Gzell
1000 lat historii Żydów polskich, to jak się ona splatała z polską historią, jak dwie kultury wzajemnie na siebie wpływały i się wzbogacały - będzie wiodącym tematem wystawy głównej Muzeum Historii Żydów Polskich; zostanie ona pokazana publiczności w 2014 r.
Wystawa główna Muzeum, nad realizacją, której trwają ciągle prace, umieszczona będzie w podziemiach budynku. Będzie opowiadała o 1000 lat historii Żydów Polskich i zajmie ponad 4 tys. mkw. Została pomyślana, jako opowieść chronologiczno-tematyczna obejmująca poszczególne epoki. Podróż po wystawie prowadzi przez osiem galerii (tytuły galerii nie będą prezentowane na ekspozycji, mają charakter wyłącznie operacyjny). Każda z nich odpowiada kolejnym okresom, począwszy od średniowiecza po czasy powojenne.
Projekt wystawy opracowany został przez międzynarodowy zespół ekspertów z Polski, Stanów Zjednoczonych i Izraela, którym kieruje prof. Barbara Kirshenblatt-Gimblett.
Na wystawie prezentowanych będzie blisko 100 oryginalnych historycznych eksponatów. Towarzyszyć im będą repliki różnych obiektów. Będzie też około 300 stanowisk audio-wideo, przygotowanych do rozmaitych interaktywnych działań.
Zwiedzanie wystawy rozpocznie się od galerii "Las". Tutaj zwiedzający poznają legendy. Jedna z nich opowiada o przybyciu pierwszych Żydów na ziemie polskie. Mieli oni usłyszeć głos z nieba mówiący "Polin"; po hebrajsku "po" oznacza "tutaj", a "lin" - "odpoczniesz". Słowo "Polin" to po hebrajsku Polska.
Następnie widzowie przejdą do pierwszej galerii historycznej - "Pierwsze spotkania" poświęconej średniowieczu. Obejmuje ona czas od X do XV wieku, a więc najwcześniejszy okres historii pobytu Żydów na ziemiach polskich.
Zwiedzający poznają tu żydowskich kupców z Hiszpanii i Niemiec, którzy przybyli na tereny polskie. Jeden z nich, Ibrahim ibn Jakub zostawił po sobie pisemną relację. Decydowali się osiedlić, korzystając z ochrony zapewnianej przez władców w zamian za pomoc w rozwoju gospodarki. Pod koniec średniowiecza Polska staje się centrum świata Żydów aszkenazyjskich.
Kolejna galeria to "Paradisus Iudaeorum" (po łacinie: żydowski raj). Prezentuje okres największego rozkwitu społeczności żydowskiej. Symbolizować go będzie interaktywny model ówczesnej stolicy Polski - Krakowa i położonego tuż obok żydowskiego Krakowa. To okres, kiedy społeczność żydowska miała największą autonomię w dziejach, a kultura żydowska rozkwitała. Będzie się można przekonać o tym, m.in. dzięki wirtualnej bibliotece, gdzie przy interaktywnych pulpitach będzie można zobaczyć pierwsze książki wydane w Polsce po hebrajsku i jidysz.
Do następnej galerii - do "Miasteczka" - przechodzić się będzie przez tzw. korytarz ognia, oddający grozę powstania Chmielnickiego w 1648 r., które przyniosło zagładę zamieszkującej pogranicze polskiej szlachcie i tysiącom Żydów. Sama ekspozycja obejmuje okres od połowy XVII wieku po pierwszy rozbiór Polski. Pokazuje odrodzenie społeczności żydowskiej na Rusi, Podolu i Wołyniu. To właśnie tam, na wschodnich terenach Polski, chronieni mocą przywilejów wydanych przez możnowładców, Żydzi stanowili często najliczniejszą, liczącą 40-50 proc. grupę mieszkańców miasteczek.
Ekspozycja opowiada o życiu skupionym wokół centrum życia gospodarczego i społecznego w miasteczku - rynku, z którego wchodzi się do synagogi, karczmy, domu. Perłą galerii jest rekonstrukcja dachu i malowanego namiotowego sklepienia nieistniejącej już drewnianej synagogi w Gwoźdźcu, odtworzonych przy użyciu metod i materiałów stosowanych ponad 300 lat temu.
Kolejna galeria "Wyzwania nowoczesności" przedstawia znaczenie trzech rozbiorów Polski, mówi o wojnach, upadku Rzeczypospolitej, potem obejmuje cały długi wiek XIX, wykracza poza jego ramy i kończy się w momencie wybuchu I wojny światowej. Opowiada o życiu i doświadczeniach Żydów mieszkających na obszarze Rosji, Królestwa Kongresowego, Prus i Galicji, starając się wskazać zarówno różnice, jak i rzeczy wspólne, i dla Żyda z małego kresowego miasteczka, np. z Zasławia, i dla żydowskiego inteligenta z Warszawy.
Wystawa główna Muzeum, nad realizacją, której trwają ciągle prace, umieszczona będzie w podziemiach budynku. Będzie opowiadała o 1000 lat historii Żydów Polskich i zajmie ponad 4 tys. mkw. Została pomyślana, jako opowieść chronologiczno-tematyczna obejmująca poszczególne epoki. Podróż po wystawie prowadzi przez osiem galerii (tytuły galerii nie będą prezentowane na ekspozycji, mają charakter wyłącznie operacyjny). Każda z nich odpowiada kolejnym okresom, począwszy od średniowiecza po czasy powojenne.
W galerii tej będzie można zobaczyć jak prawodawstwo państw zaborczych oraz zmiany związane z dynamicznym rozwojem przemysłu (ukazanym na przykładzie Łodzi) wpłynęły na życie. Uległy nim nawet najbardziej tradycyjne obszary życia i obrzędy. W odpowiedzi na zmiany powstały nowe ruchy społeczne, religijne i polityczne.
Części wystawy poświęcone Żydowskiemu Oświeceniu (Haskalah), nowoczesnej jesziwie i chasydyzmowi ukażą, jak wysiłki Żydów, broniących swego sposobu życia, zmieniły ich samych. Pokazano też jak równolegle, na fali kryzysu społecznego, dochodziło do pogromów, które zwiastowały narodziny nowoczesnego antysemityzmu.
Następna galeria "Ulica" poświęcona będzie okresowi międzywojennemu, który mimo trudności w sferze gospodarczej i narastaniu antysemityzmu uważany jest za drugi złoty wiek polskich Żydów. Ekspozycja koncentrować się będzie na bogatym życiu społeczności żydowskiej, przechodzącej wówczas zasadniczą polityczną, społeczną i kulturową transformację. Ukaże kształtowanie się nowoczesnego świata Żydów polskich, jaki wyłonił się w procesie przezwyciężania różnic kulturowych , dzielących Żydów żyjących dotąd w trzech zaborach - Litwaków, Żydów Galicyjskich i tzw. pojlisze jidn.
W odrodzonym państwie polskim coraz więcej Żydów uczęszczało do polskich szkół, czytało polskie książki i jako pierwszego języka używało polskiego. Jednocześnie rozwijał się żydowski ruch narodowy, szczególnie przyciągający młodzież. Pokazane zostanie to za pomocą multimedialnej ulicy ze sklepami i sklepikami, teatrami, kinem, kawiarniami i plakatami politycznymi.
Galeria "Czas Zagłady" - pokazuje historię Zagłady z perspektywy ofiary, która jeszcze nie wie, co ją czeka. Otwiera ją "Prolog". Tu pokazany będzie wybuch wojny 1939 r., kampania wrześniowa, wejście Sowietów, klęska września, np. poprzez defiladę wojsk niemieckich odbieraną przez Adolfa Hitlera 5 października. Tu zwiedzający otrzymują informacje o dwóch okupacjach: niemieckiej i sowieckiej. W dalszej części narracja skoncentruje się na okupacji niemieckiej.
Ta część galerii nazywa się "Separacja i izolacja", pokaże bowiem, jak Niemcy przez posunięcia ustawodawcze oddzielali ludność żydowską od Polaków. Widz będzie obserwował narastające represje, prześladowania. Proces separacji kończy się izolacją, a więc wtrąceniem Żydów do gett. Ten fragment ekspozycji kończy data 16 listopada 1940 r., ponieważ wtedy zostało zamknięte getto warszawskie.
Zwiedzający przejdą teraz do "Getta 1". Opowieść w tej części galerii dotyczyć będzie getta warszawskiego. Mówić będzie o różnych aspektach życia w getcie warszawskim m.in. pomocy społecznej, życiu kulturalnym i politycznym, konspiracji oraz o kontekście polskim - Polskim Państwie Podziemnym, terrorze wobec Polaków, Powstaniu Warszawskim i o różnych postawach Polaków wobec Żydów - od obojętności przez pomoc po szmalcowników.
Kolejny fragment galerii to "Ukrywanie" przedstawiające relacje między Polakami, którzy ukrywali Żydów, a ukrywającymi się oraz pokazujące świadectwa o sposobach przeżycia: na powierzchni - na fałszywych papierach albo pod powierzchnią - w piwnicach, za szafami czy pod stodołami.
Następną częścią będzie "Wschód - Zagłada Żydów polskich - Zagłada Żydów europejskich" pokazująca dwie fazy zagłady. Pierwszą - po wybuchu wojny z Rosją, kiedy Niemcy zaczynają masową eksterminację Żydów i komunistów na Wschodzie; drugą - gdy wprowadzają nowe technologie zagłady - masowe zagazowywanie ludzi.
Fragment wystawy mówić będzie o tym, jak podczas konferencji w Wannsee uruchomiona została cała machina biurokratyczna III Rzeszy w celu wprowadzenia najskuteczniejszych technologii unicestwiania Żydów, już nie przez rozstrzeliwanie ofiary, lecz przez gaz, i komorę. W ramach tej części wystawy pokazana zostanie operacja Reinhardt - eksterminacja ludności żydowskiej na trenie Generalnej Guberni i rozszerzenie jej na Żydów europejskich.
Następna część galerii "Shoah" widzowie - tak jak ofiary - dowiedzą się, że Żydzi polscy wywożeni są m.in. do Treblinki, Żydzi europejscy do Auschwitz-Birkenau. Na jej końcu na czterech niewielkich postumentach będą gablotki, a w nich niewielkie, nieostre zdjęcia ofiar konspiracyjnie zrobione przemyconym aparatem przez członków Sonderkomando w Auschwitz-Birkenau. Ostatnia część galerii - "Pustka" - to będzie przestrzeń pozbawiona elementów wystawienniczych, miejsce na refleksję.
Ostatnią galerią wystawy głównej będzie "Powojnie" - obejmie okres od końca II wojny światowej do chwili obecnej. Otwiera ją powrót ocalałych do życia w morzu ruin. Pokazana zostanie ich walka o to, by tragedia Holokaustu nie poszła w zapomnienie. Prezentowane będą m.in. oryginalne projekty ponika Bohaterów Getta Warszawskiego. Część ekspozycji poświęcona będzie emigracji Żydów polskich, w tym przymusowej w 1968 r. Ukazane zostanie także odradzanie się życia żydowskiego w Polsce po przemianach 1989 r.
Wystawę główną dopełniać będzie multimedialna prezentacja poświęcona polskim Żydom, którzy odznaczyli się w kulturze, nauce i polityce na całym świecie. (PAP)
dsr/ abe/ ls/
