Dwie książki „Listy z teatru wojny 1940-1944. Galowa i Mysłakowska do Juliusza i Matyldy Osterwów" i "Leon Schiller w Polsce Ludowej 1946-1954” zaprezentowano w Teatrze Wielkim Operze Narodowej. Ich wydawcą jest Fundacja im. Leona Schillera, współwydawcą – Instytut Sztuki PAN.
"Listy z teatru wojny 1940–1944. Gallowa i Mysłakowska do Juliusza i Matyldy Osterwów" to książka zawierająca 155 listów dwóch najwierniejszych „redutówek” – Haliny Gallowej i Zofii Mysłakowskiej do Juliusza Osterwy i jego żony – Matyldy, pisanych w latach 1940–1944. Opracował je Edward Krasiński, wybitny historyk teatru, autor publikacji poświęconych artystom i prezentujących dzieje polskiej sceny w XX wieku, m.in. biografii Arnolda Szyfmana, wydanej w stulecie Teatru Polskiego, edytor materiałów archiwalnych i bloków korespondencji ludzi teatru, także z lat wojny.
Listy dokumentują życie Reduty i jej twórcy – Osterwy. Są też niezwykle ciekawą kroniką życia codziennego w okupowanej Warszawie, świadectwem tragicznego losu jej mieszkańców, ciężkich warunków bytowych, niemieckich prześladowań i podziemnego oporu, stałego poczucia zagrożenia i starań o zapewnienie minimum niezbędnego do egzystencji. Czytamy w nich o nalotach, łapankach, zaciemnieniu. Pokazują także panoramę życia teatralnego w stolicy w czasie wojny, teatrzyki tajne i jawne, konspiracyjne studia aktorskie, próby przetrwana stanu aktorskiego, którego przedstawiciele podejmowali pracę w innych zawodach. Widać wyraźnie troskę autorek o adresata i jego rodzinę i kontrast pomiędzy sytuacją ich i Osterwy, one piszą z Warszawy, on przebywa z dala od stolicy i snuje plany przyszłej działalności redutowej.
Ogłoszona korespondencja to bogate źródło informacji, pozwalające uzupełnić biografie wielu artystów teatralnych. Na kartach książki pojawiają się nazwiska aktorów i reżyserów Edmunda Wiercińskiego, Marii Dulęby, Kazimierza Junoszy-Stępowskiego, Karola Adwentowicza, Leona Schillera, Wojciecha Brydzińskiego.
We wstępie przedstawiono sylwetki Gallowej, Mysłakowskiej i Osterwy. Przypisy identyfikują osoby wymieniane w listach, objaśniają odwołania do redutowej przeszłości, elementy charakterystyczne dla ówczesnej rzeczywistości i metaforykę okupacyjnego języka.
Tom, dzięki szacie graficznej, przypomina album-pamiętnik; są w nim wyklejki z fragmentami rękopisów, a także ponad 80 ilustracji w sepii. Zdjęcia pochodzą z archiwum rodzinnego Osterwy oraz ze zbiorów Dokumentacji Teatralnej Instytutu Sztuki PAN, Muzeum Teatralnego w Warszawie i Muzeum Historycznego Miasta Krakowa; są reprodukcje publikowanych listów, fotografie tablic upamiętniających bohaterów pojawiających się w korespondencji.
Druga z prezentowanych nowości teatralnych to "Leon Schiller w Polsce Ludowej 1946–1954" Anny Chojnackiej. Autorka opublikowała już kilka prac poświęconych Schillerowi na łamach „Pamiętnika Teatralnego” - m.in. o jego losach wojennych, pracy w SPATiF-ie i związkach z Wyspiańskim. Jest też edytorką powojennych "Pism" Leona Schillera, dwa ich tomy: "Teatr demokracji ludowej" i "Pro domo nostra" ukazały się w 2004 r., w 50. rocznicę śmierci artysty.
Książka, złożona z kroniki i trzech rozdziałów, prezentuje powojenną biografię wybitnego reżysera, inscenizatora i badacza teatru. Obejmuje okres od jego powrotu do kraju z Lingen do końca życia. Odnotowuje fakty z życia zawodowego i osobistego Schillera, przypomina premiery, pracę pedagogiczną w PWST w Łodzi i w Warszawie, udział w gremiach doradczych, obecność w Sejmie, projekty badawcze i wydawnicze, działalność naukową i organizacyjną. Rejestruje też wydarzenia i decyzje polityczne, dzięki czemu widzimy wybory, sukcesy i porażki artysty na szerokim tle.
Autorka przedstawia sylwetkę Schillera – pisze o jego przynależności do partii, najpierw PPR, potem PZPR. Przywołanie przedwojennych sympatii politycznych i zaangażowania lewicowego w połączeniu z religijnym nawróceniem w czasie wojny podkreśla jego złożony, szczególny, trudny do zrozumienia stosunek do wiary i ideologii.
Kolejne rozdziały pokazują Schillera jako prezesa Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu oraz redaktora naczelnego „Pamiętnika Teatralnego”. Kiedy został w 1950 r. odsunięty od sceny, pozostały mu te dwa pola działania. Miał doświadczenie w działalności związkowej z lat międzywojennych, należał do Związku Artystów Sceny Polskiej, był członkiem zarządu, aktywnym uczestnikiem i inicjatorem zjazdów ZASP-u. Od 1950 r. jako prezes SPATiF-u bezskutecznie walczył o to, by władze, decydując w sprawach sztuki, brały pod uwagę głos artystów.
Miał też doświadczenie w pracy naukowej i redakcyjnej, należał do komitetów redakcyjnych przedwojennej „Sceny Polskiej” i powojennego „Teatru”, redagował czasopismo-program w Teatrze Polskim Arnolda Szyfmana, „Łódź Teatralną” i „Rzeczy Teatralne”, napisał wiele artykułów i recenzji. Od 1951 r., kiedy został zatrudniony w Państwowym Instytucie Sztuki na stanowisku kierownika Sekcji Teatru, planował założenie czasopisma teatrologicznego i w 1952 r. doprowadził do wydania pierwszego zeszytu. Jako redaktor „Pamiętnika Teatralnego” wskazywał tematy badań, grupował wokół pisma środowisko teatralne, organizował naukę o teatrze i to okazało się jego największym osiągnięciem powojennym. Kwartalnik istnieje do dziś.
W obszernej bibliografii wymieniono publikacje – artykuły, książki, roczniki czasopism, a także wykorzystane dokumenty i zespoły archiwalne. W indeksie można znaleźć nazwiska nie tylko aktorów, reżyserów, scenografów, dramatopisarzy, ale też ludzi ze świata polityki. Biografia Schillera zawiera ponad 70 ilustracji, są to zdjęcia prywatne i ze spektakli, reprodukcje dokumentów, listów, afiszów i okładek czasopism.
Wydawcą obu książek jest Fundacja imienia Leona Schillera, a współwydawcą – Instytut Sztuki PAN. Obie publikacje dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. (PAP)
abe/ gma/
