„Karta” 103/2020: Solidarność bez cudzysłowu
„Solidarność sprzed 40 lat stała się najmocniejszym pozytywnym znakiem polskiej wspólnoty – otwartej na innych, gotowej w sporze do dialogu i porozumienia” – czytamy w jednej z 21 tez Solidarności, które w najnowszym wydaniu swojego kwartalnika opublikował Ośrodek KARTA w związku ze zbliżającą się rocznicą Porozumień Sierpniowych. „Solidarność bez cudzysłowu” – to główne przesłanie, jakie powinno płynąć z dziedzictwa tego ruchu – tłumaczy prezes KARTY, Zbigniew Gluza.
We wstępie redakcyjnym Zbigniew Gluza wskazuje na utratę kapitału, jaki niosła z sobą Solidarność: w latach 1987–1990 ukształtowała się wyjątkowa w historii Polski grupa przywódcza, która pod szyldem Komitetu Obywatelskiego reprezentowała Solidarność. Gdy jej lider Lech Wałęsa stanął 24 czerwca 1990 r. poza nią, w ciągu kilku miesięcy ta w sumie kilkusetosobowa formacja uległa niemal całkowitej destrukcji. „Od tego czasu związek zawodowy zdawał się zaprzeczać przywłaszczonemu symbolowi. Solidarność była inkluzywna – NSZZ +S+ stawał się wykluczający; Solidarność odpowiedzialna za kraj, bez szyldu politycznego – NSZZ +S+ partykularnie roszczeniowy, zideologizowany politycznie. To dramatyczne pęknięcie, wpisane w historyczny znak, zaburza świadomość zbiorową” – zauważa Gluza.
A. Kołodziej: Porozumienia Sierpniowe to fundament naszej niepodległości
Przed 40. rocznicą powstania Solidarności KARTA proponuje upowszechnienie i przemyślenie nowych, 21 nawiązujących do niej tez. „Solidarność narodziła się w Polsce 40 lat temu, przekształcając świadomość zbiorową. W roku 1980/81 objęła kraj – jako wyzwoleńczy ruch społeczny” – brzmi pierwsza z nich. Czytamy również, że „Solidarność powstała ze splotu aktywności opozycji, działającej jawnie przez kilka lat – i społeczeństwa, obudzonego przez Jana Pawła II”. „Solidarność, jako samoorganizacja społeczeństwa, w latach osiemdziesiątych podważyła – bez przemocy – blok sowiecki; system nie zdołał już zareagować siłą” – brzmi kolejna z tez. Z ostatniej tezy dowiadujemy się, że „Solidarność w cudzysłowie okazała się zaprzeczeniem jej sensu – karykaturą. Powrót tej bez cudzysłowu to nadzieja Polski, przywrócenie fundamentalnej wartości”.
40 lat temu Jan Paweł II rozpoczął pierwszą pielgrzymkę do Polski
Kluczowym momentem polskiej wspólnoty były lata 1979–1981. Redaktorzy numeru podkreślą wspólnotowe dziedzictwo Solidarności, a także postulują, aby na Solidarność patrzeć bez cudzysłowu. „Solidarność nie potrzebowała cudzysłowu. Była słowem uniwersalnym, powszechnym, a nie nazwą własną. Pisana była jednak dużą literą, uroczyście, bo następowało w społeczeństwie coś, co nie miało precedensu, co przychodziło z niepraktykowanego dotąd porządku. Wyrosła w Peerelu, w czasach konformizmu, zapaści gospodarczej, państwowej podległości – wśród fałszu i zastraszenia. Trzymający się realiów opozycjoniści (już wcześniej przywołali ją w nazwie Studenckich Komitetów Solidarności), a zarazem scalający wspólnotę głos Jana Pawła II – to jej zapowiedź. Doświadczenie kolejnych miesięcy – Sierpnia 80, Marca 81... – wykreowało człowieka Solidarności, potrafiącego bez nienawiści i przemocy, w sposób stanowczy dążyć do celu. W skali masowej oznaczało to radykalny wyłom w powojennym, narzuconym przez Sowietów, stanie zbiorowej apatii. Materializacja dobra wspólnego – gdy łączyły się w jednym celu różne środowiska i warstwy społeczne, grupy pokoleniowe – dawała poczucie, że wprowadza się w życie wartości zaprzeczające całemu temu systemowi” – czytamy.
Ośrodek KARTA w tym wydaniu kwartalnika przypomina również o jeszcze jednym wydarzeniu, którego rocznicę będziemy obchodzić w sierpniu – wojnie polsko-bolszewickiej i Bitwie Warszawskiej. „Starcie z bolszewikami było ostatnim krokiem militarnym w ustaleniu granic po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Wojna rozgrywała się na ogromnej przestrzeni terytorialnej i czasowej – praktycznie od 1918 r. i przez cały 1919 na kilkusetkilometrowym froncie trwały większe i mniejsze potyczki. Rozstrzygający dla tego konfliktu stał się 1920 r., a właściwie kilka jego miesięcy – od kwietnia, kiedy wojska polskie i ukraińskie ruszyły do ofensywy na Ukrainie, przez zdobycie Kijowa w maju, opuszczenie miasta w czerwcu i cofanie się przed naporem bolszewików aż do sierpnia 1920 – gdy Armia Czerwona dotarła pod Warszawę. Na jej przedpolach rozegrała się zacięta bitwa i nastąpił przełom – Polacy zaczęli zwyciężać. Ostatecznie pobili bolszewików jesienią w bitwie nad Niemnem, 12 października 1920 podpisano rozejm, który poskutkował pokojem zawartym między Polską a Rosją w marcu 1921 w Rydze” – czytamy.
Bitwa Warszawska 1920 roku
W numerze odnajdziemy także m.in. wspomnienia Zofii Kaut, w których przeczytamy o młodej Żydówce, która starała się wyrwać z prowincji do Warszawy, aby zdobyć wykształcenie, a kiedy w 1939 r. wybucha wojna, musiała walczyć o przeżycie. Z kolei Milena Chodoła wybrała materiały źródłowe, które opowiadają o Polakach przymusowo wcielonych do Wehrmachtu, którzy chcieli przedostać się do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Dzięki wspomnieniom Anny Komorowskiej-Dowgiałło poznamy natomiast przedwojenną arystokratyczną rodzinę, która próbowała zachować swoje wartości w rzeczywistości komunistycznej Polski.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/ skp /
