Stefan Korboński. Źródło: IPN
23 kwietnia 1989 r. zmarł w Waszyngtonie Stefan Korboński, działacz ruchu ludowego, współzałożyciel Polskiego Państwa Podziemnego, kierownik Walki Cywilnej ZWZ-AK i szef Oporu Społecznego w Kierownictwie Walki Podziemnej, od marca 1945 r.- Delegat Rządu na Kraj.
Stefan Korboński urodził się 2 marca 1901 r. w Praszce (pow. wieluński) w rodzinie sekretarza sądowego. W 1917 roku znalazł się w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej; w listopadzie 1918 roku brał udział w rozbrajaniu żołnierzy niemieckich w Częstochowie i w obronie Lwowa.
Dwa lata później podczas wojny polsko-bolszewickiej był sierżantem w formowanym ochotniczym pułku piechoty. Walczył również w III powstaniu śląskim w 1921 roku.
Cztery lata później ukończył prawo na uniwersytecie poznańskim. W 1930 r. założył w Warszawie kancelarię adwokacką.
Za namową czołowych polityków ludowych Kazimierza Bagińskiego oraz Macieja Rataja Korboński zaczął brać aktywny udział w działalności powstałego w 1931 roku Stronnictwa Ludowego. Został prezesem SL w Łomży, a w 1936 roku prezesem SL w województwie białostockim.
W 1938 roku poślubił Zofię Ristau, która stała się jego najbliższą współpracowniczką w dalszej działalności politycznej.
Kierownictwo Walki Cywilnej pod przewodnictwem Korbońskiego opublikowało "Dziesięć Przykazań Walki Cywilnej", które głosiły m.in., że podstawowym nakazem i obowiązkiem każdego obywatela polskiego jest poszanowanie prawowitych władz polskich na emigracji oraz posłuch wobec zarządzeń czynników miarodajnych w Kraju, a - w stosunku do okupanta - bojkot jego zarządzeń i wezwań, a także utrudnianie mu wszelkiej akcji i absolutny bojkot w stosunkach handlowych, kulturalnych i towarzyskich.
Na jesieni, po przegranej kampanii 1939 roku, brał udział w spotkaniach z generałem Michałem Tokarzewskim-Karaszewiczem, organizującym Służbę Zwycięstwu Polski, przekształconą później w Związek Walki Zbrojnej, a następnie w AK.
Jako bliski współpracownik Macieja Rataja zastępował go w Głównej Radzie Politycznej przy SZP. Od 1940 roku, po zamordowaniu przez Niemców Rataja, Korboński był przedstawicielem SL w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. W kwietniu 1941 roku został wyznaczony przez komendanta ZWZ gen. Stefana Roweckiego „Grota” na pełnomocnika do spraw walki cywilnej, stając następnie na czele Kierownictwa Walki Cywilnej. Po połączeniu KWC z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w nową strukturę: Kierownictwo Walki Podziemnej (lipiec 1943) Korboński został w niej szefem oporu społecznego.
Kierownictwo Walki Cywilnej pod przewodnictwem Korbońskiego opublikowało "Dziesięć Przykazań Walki Cywilnej", które głosiły m.in., że podstawowym nakazem i obowiązkiem każdego obywatela polskiego jest poszanowanie prawowitych władz polskich na emigracji oraz posłuch wobec zarządzeń czynników miarodajnych w Kraju, a - w stosunku do okupanta - bojkot jego zarządzeń i wezwań, a także utrudnianie mu wszelkiej akcji i absolutny bojkot w stosunkach handlowych, kulturalnych i towarzyskich.
KWC wydało również ostrzeżenie, że szantaże wobec Żydów i ich denuncjowanie będą karane z całą surowością. Prowadziło też akcje propagandowe takie jak wydanie sfałszowanego numeru wydawanego przez Niemców „Nowego Kuriera Warszawskiego”, a także transmisja przez niemieckie uliczne megafony hymnu narodowego.
Stefan Korboński zorganizował łączność radiową cywilnego podziemia z rządem RP w Londynie. Dzięki temu było możliwe przekazywanie informacji z okupowanego kraju dla pracującej w Wielkiej Brytanii, a rzekomo nadającej z Polski rozgłośni Świt.
Drogą radiową Korboński informował polskie władze m.in. o zagładzie Żydów oraz o informacjach uzyskanych od Kazimierza Skarżyńskiego, sekretarza generalnego PCK, który był w Katyniu po odkryciu grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD. Przekazywał także wiadomości z powstańczej Warszawy.
Podczas powstania warszawskiego Korboński został mianowany szefem departamentu spraw wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj.
Po aresztowaniu w marcu 1945 roku przez NKWD 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego i wywiezieniu ich do Moskwy, Stefan Korboński pełnił obowiązki Delegata Rządu na Kraj.
17 maja 1945 roku jako delegat rządu wraz z Radą Jedności Narodowej wydał odezwę, która wzywała Polaków do oporu wobec „samozwańców z Lublina” oraz niebrania udziału w strukturach propagandy i bezpieczeństwa władz komunistycznych. 27 maja 1945 roku Korboński wraz z delegatem sił zbrojnych płk Janem Rzepeckim wydał odezwę do żołnierzy podziemia wzywającą do zaniechania walki i wzięcia udziału w odbudowie kraju.
Konsekwencją wycofania się Stronnictwa Ludowego z Rady Jedności Narodowej, było złożenie przez Korbońskiego dymisji ze stanowiska pełniącego obowiązki Delegata Rządu. Był nim do 27 czerwca 1945 roku.
W nocy z 28 na 29 czerwca został aresztowany wraz żoną przez NKWD. Był przesłuchiwany przez pułkownika UB Józefa Różańskiego. Na skutek interwencji Stanisława Mikołajczyka, wówczas wicepremiera, został po miesiącu wypuszczony na wolność. Odtąd był aktywnym działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego. Przewodniczył komisji prawniczej PSL, interweniował w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego w sprawie aresztowanych i więzionych członków PSL. W 1947 roku został wybrany posłem. 21 lutego 1947 r. w mowie sejmowej domagał się zwolnienia aresztowanych i skazanych członków podziemia oraz amnestii dla tych, którzy się ujawnią.
W PSL objął w styczniu 1946 r. stanowisko szefa warszawskiej struktury partii, następnie został członkiem Rady Naczelnej PSL. Od lutego 1947 roku był członkiem Naczelnego Komitetu Wykonawczego PSL.
Latem 1947 roku otrzymywał wiarygodne informacje, że ma być aresztowany i sądzony za rzekome wydawanie przez KWC polecenia likwidowania komunistów. Takie oskarżenie groziło wyrokiem śmierci. W tej sytuacji Stefan Korboński wraz żoną zdecydowali się na emigrację. W listopadzie 1947 roku potajemnie opuścili Polskę. Jeszcze w tym samym miesiącu przez Szwecję i Wielką Brytanię przybyli do Stanów Zjednoczonych.
Po opuszczeniu Polski Stefan Korboński był działaczem emigracyjnego PSL, a po konflikcie z Mikołajczykiem - PSL Odłamu Jedności Narodowej. Angażował się w działania antykomunistyczne, był współzałożycielem powstałego w 1951 roku Europejskiego Zgromadzenia Narodów Ujarzmionych (ACEN). Przewodniczył w tej strukturze delegacji polskiej i był przez wiele lat przewodniczącym komitetu generalnego ACEN.
Jako polityk emigracyjny i działacz antykomunistyczny Stefan Korboński był rozpracowywany i inwigilowany przez służby bezpieczeństwa PRL.
Korboński był autorek książek: „W imieniu Rzeczpospolitej”, „W imieniu Kremla”, „W imieniu Polski Walczącej” oraz „Polskie Państwo Podziemne”.
Zmarł 23 kwietnia 1989 r. w Waszyngtonie. Został pochowany na cmentarzu w Doylestown, należącym do Narodowego Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej (Amerykańska Częstochowa). W 2012 r. szczątki Stefana i Zofii Korbońskich zostały – zgodnie z jego wolą – sprowadzone do kraju. Korbońscy zostali pochowani w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, w Panteonie Wielkich Polaków.
"Postać Stefana Korbońskiego łączy w sobie okres II Rzeczypospolitej, Polskiego Państwa Podziemnego, uchodźstwa niepodległościowego z okresem III Rzeczypospolitej" - mówił w czasie uroczystości pogrzebowych sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej Kunert.
Stefan Korboński został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego. Instytut Yad Vashem przyznał mu tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. (PAP)
tst/ mjs/ ls/
