Barack Obama i Władimir Putin. Fot. PAP/EPA/Alexei Druzhinin/SPUTNIK/KREMLIN POOL
W piątek na Alasce zwołany został szczyt przywódców USA i Rosji z udziałem Donalda Trumpa i Władimira Putina. Przypominamy kalendarium dotychczasowych spotkań szefów tych państw.
Przywódcy USA i Rosji spotykali się dotąd 31 razy. Najczęściej w trakcie dwóch niepełnych kadencji prezydentury Borysa Jelcyna: w latach 1992-1999 doszło do 24 takich wydarzeń. Stojący na czele państwa rosyjskiego od początku 2000 r. Władimir Putin spotkał się z prezydentami USA sześć razy, w tym już raz z Donaldem Trumpem (w trakcie jego pierwszej kadencji), a po raz ostatni w 2021 r. (czyli przed agresją na Ukrainę) z Joe Bidenem. W jednym szczycie obu mocarstw wziął udział Dmitrij Miedwiediew (był prezydentem Rosji w latach 2008-2012). Ze strony amerykańskiej najczęściej (21 razy) w szczytach USA-Rosja wziął udział Bill Clinton.
D. Fried: rozszerzenie NATO o Polskę nie było przesądzone, przekonanie Clintona wymagało wysiłku
Z prezydentami USA spotykali się również przywódcy ZSRR – państwa, którego sukcesorką jest obecnie Rosja. Pierwsze trzy takie szczyty (z udziałem przedstawiciela Wielkiej Brytanii) odbyły się w czasie II wojny światowej w Teheranie, Jałcie i Poczdamie, a kolejne 23 podczas Zimnej Wojny. Przypominamy kalendarium tych spotkań.
USA-ZSRR
Genewa 18 lipca 1955 r. – tzw. spotkanie „Wielkiej Czwórki”, oprócz prezydenta USA Dwighta D. Eisenhowera i premiera ZSRR Nikołaja Bułganina udział wzięli też premier Wielkiej Brytanii Anthony Eden i premier Francji Edgar Faure. Obecni byli również Nikita Chruszczow, faktyczny przywódca ZSRR oraz ministrowie spraw zagranicznych. Była to pierwsza po śmierci Stalina próba ograniczenia napięć na linii Wschód-Zachód. Chruszczow zaoferował zgodę na zjednoczenie Niemiec pod warunkiem, że to państwo będzie neutralne.
Waszyngton 15 i 27 września 1959 r. - pierwsza wizyta Chruszczowa w USA. Umówił się z Eisenhowerem, że wszelkie decyzje dotyczące podzielonego na strefy okupacyjne Berlina muszą być wcześniej uzgodnione.
Paryż 16-17 maja 1960 r. W spotkaniu oprócz Chruszczowa i Eisenhowera uczestniczyli również premier Wielkiej Brytanii Harold Macmillan i prezydent Francji Charles de Gaulle. Skończyło się fiaskiem, bo zestrzelenie nad ZSRR amerykańskiego samolotu szpiegowskiego U-2 (doszło do tego dwa tygodnie wcześniej) zaogniło sytuację.
Wiedeń 3-4 czerwca 1961 r. Szczyt zwołany po nieudanej inwazji amerykańskiej w Zatoce Świń (na Kubie)i. John F. Kennedy i Chruszczow bez powodzenia próbowali rozwiązać problem tzw. kryzysu berlińskiego (masowych ucieczek obywateli NRD do Berlina Zachodniego). Dwa miesiące później władze NRD postawiły Mur Berliński.
Zamach na prezydenta Johna F. Kennedy'ego
Glassboro k. Filadelfii 23 i 25 czerwca 1967 r. Prezydent Lyndon Johnson spotkał się z premierem ZSRR Aleksiejem Kosyginem. Powodami zwołania szczytu były: eskalacja wojny w Wietnamie i wojna sześciodniowa między Izraelem a popieranymi przez ZSRR państwami arabskimi. Nie osiągnięto konkretnych porozumień, ale nastąpiło odprężenie.
Moskwa 22-30 maja 1972 r. Richard Nixon jako pierwszy prezydent USA od czasów Roosevelta odwiedził ZSRR. W trakcie spotkania z Leonidem Breżniewem podpisał Traktat o ograniczeniu broni przeciwrakietowej (ABM) i Traktat o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (SALT I).
Waszyngton 18-25 czerwca 1973 r. Spotkanie Nixon-Breżniew. Podpisanie Porozumienia o zapobieganiu wojnie nuklearnej, obydwa kraje uznały to za kulminacyjny moment odprężenia.
Ostatnie nagrania Nixona: rozmowy z Breżniewem i antyżydowskie tyrady
Moskwa 28 czerwca–3 lipca 1974 r. Spotkanie Nixon-Breżniew. Podpisanie Traktatu o zakazie prób z bronią jądrową, ograniczającego testy broni jądrowej.
Władywostok 23–24 listopada 1974 r. Spotkanie Gerald Ford-Breżniew. Uzgodniono parytet w liczbie różnych rodzajów broni, w tym międzykontynentalnych pocisków balistycznych i pocisków balistycznych odpalanych z okrętów podwodnych.
Helsinki 30 lipca i 2 sierpnia 1975 r. W trakcie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie doszło do spotkania Ford-Breżniew.
Nie Lenin i nie Stalin, lecz Breżniew najlepiej oceniany przez Rosjan
Wiedeń 15-18 czerwca 1979 r. Jimmy Carter i Breżniew podpisali drugi Traktat o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (SALT II).
Genewa 19-21 listopada 1985 r. Pierwsze spotkanie Ronald Reagan-Michaił Gorbaczow, wznowienie stosunków zawieszonych kilka lat wcześniej z powodu inwazji ZSRR na Afganistan.
Reykjavík 11-12 października 1986 r. Reagan i Gorbaczow uzgodnili zawarcie traktatu o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych średniego zasięgu (podpisano go w 1987 r.).
Waszyngton 8-10 grudnia 1987 r. Reagan i Gorbaczow omówili m.in. kwestie kontroli zbrojeń.
Moskwa 29 maja-3 czerwca 1988 r. Reagan i Gorbaczow sfinalizowali traktat o całkowitej likwidacji pocisków rakietowych średniego zasięgu. Poruszono też inne tematy: sprawę wycofania wojsk radzieckich z Afganistanu i polityki obu mocarstw wobec konfliktów regionalnych na Bliskim Wschodzie i w Ameryce Środkowej.
Nowy Jork 7 grudnia 1988 r. Z Gorbaczowem oprócz Reagana spotkał się prezydent-elekt George H.W. Bush. Na wiadomość o tragicznym trzęsieniu ziemi w Armenii Gorbaczow przerwał wizytę
Malta 2-3 grudnia 1989 r. Bush i Gorbaczow ogłosili koniec Zimnej wojny – pierwsze spotkanie po upadku Muru Berlińskiego. „Świat odchodzi od jednej epoki i wkracza w kolejną. Jesteśmy na początku długiej drogi do trwałej, pokojowej ery. Groźba siły, nieufność, walka psychologiczna i ideologiczna powinny należeć do przeszłości. Zapewniłem prezydenta Stanów Zjednoczonych, że nigdy nie rozpocznę gorącej wojny przeciwko USA” – mówił Gorbaczow.
Waszyngton 30 maja – 3 czerwca 1990 r. Tzw. rozmowy „dwa plus cztery” – ZSRR zgodził się na zjednoczenie Niemiec (a faktycznie wchłonięcie NRD przez RFN).
Helsinki 9 września 1990 r. Omówiono dalsze szczegóły zjednoczenia Niemiec, a także reakcję na iracką inwazję na Kuwejt.
Paryż 19 listopada 1990 r. Podpisanie traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie.
Londyn 17 lipca 1991 r. Gorbaczow i Bush spotkali się w ramach rozszerzonego o ZSRR szczytu państw G7.
Moskwa 30-31 lipca 1991 r. Podpisanie traktatu o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (START-1).
Madryt 29-30 października 1991 r. Ostatnie spotkanie przed rozwiązaniem ZSRR i oddaniem władzy przez Gorbaczowa.
USA-Rosja
Nowy Jork 31 stycznia-1 lutego 1992 r. Pierwsze spotkanie Borysa Jelcyna w Georgem H.W. Bushem
Waszyngton 16-17 czerwca 1992 r.
Monachium 8 lipca 1992 r.
Moskwa 2-3 stycznia 1993 r. Bush i Jelcyn podpisali traktat o redukcji zbrojeń strategicznych (START II).
Vancouver 3-4 kwietnia 1993 r. Pierwsze spotkanie Billa Clintona z Jelcynem. Potem spotykali się jeszcze 19 razy – po raz ostatni w Stambule 18 listopada 1999 r., na sześć tygodni przed tym, jak Jelcyn przekazał władzę Putinowi. Podczas szczytu w Budapeszcie (5 grudnia 1994 r.), w którym wzięli też udział prezydent Ukraina Leonid Kuczma oraz premier Wielkiej Brytanii John Major podpisano memorandum. W zamian za gwarancję swojej niepodległości i integralności terytorialnej Ukraina zgodziła się przekazać broń nuklearną odziedziczoną po ZSRR władzom Rosji.
Moskwa 3-5 czerwca 2000 r. Pierwszy szczyt z udziałem Władimira Putina, a zarazem ostatni, w którym wziął udział Bill Clinton.
Lublana 16 czerwca 2001 r. George W. Bush-Putin (Z ujawnionych później nieoficjalnych wiadomości wynikało, że Putin ostrzegł Busha o planach terrorystycznego zamachu na USA).
Moskwa 24 maja 2002 r. Bush-Putin. Podpisanie traktatu o redukcji zbrojeń strategicznych.
Bratysława 24 lutego 2005 r. Bush-Putin. Omówiono m.in. kwestię zbrojeń nuklearnych w Korei Północnej, ale na konferencji prasowej głównym tematem było naruszanie standardów demokratycznych w Rosji.
Praga 8 kwietnia 2010 r. Barack Obama-Dmitrij Miedwiediew. Powołana została komisja, która miała pomagać w rozwiązywaniu sporów między USA i Rosją (przetrwała kilka lat).
Helsinki 16 lipca 2018 r. Donald Trump-Putin. Prezydent USA przyznał, że stosunki jego kraju z Rosją nigdy nie były gorsze, ale winą za to obarczył swoich poprzedników. Spotkał się z Putinem pomimo ujawnienia poufnych informacji, że Rosja ingerowała dwa lata wcześniej w przeprowadzone w USA wybory prezydenckie.
Genewa 16 czerwca 2021 r. Joe Biden-Putin. Na oddzielnych konferencjach prasowych obie strony komentowały rozmowy w różny sposób. Putin wyjawił, że skrytykował władze USA za „represje wobec pokojowych demonstrantów” (chodziło mu o atak zwolenników Trumpa na Kapitol), zaś Biden mówił reporterom, że ostrzegł prezydenta Rosji przed konsekwencjami łamania w jego kraju praw człowieka. (PAP)
jkrz/ dki/
